Opgeknapte ontmoetingstafel
_{Van onze redactie, Ans Pieper}

Enige tijd geleden besteedde de Zuidkanter aandacht aan het kunstwerk The Community Table; een kunstwerk bij buurthuis de Poelenburcht. Het kunstwerk werd in 1989 gemaakt door de vooraanstaande Amerikaanse kunstenaar Dennis Adams in opdracht van SKOR (Stichting Kunst in Openbare Ruimte Amsterdam) en de Gemeente Zaanstad. Het kunstwerk moest ook dienen als ontmoetingsplek: een picknicktafel met veertien stoelen, waarvan zeven stoelen aan het einde een paneel (lichtbak) hadden. De tafel zag er ondertussen armoedig uit. De glazen platen met daarin foto’s van gebouwen in de wijk waren beschadigd. Misschien dat de tafel nog werd gebruikt als ontmoetingsplek.

Willem Kwast, beheerder van het buurthuis staat het van terzijde aan te zien. Hij is voortdurend bezig met het opknappen van de omgeving van het buurthuis. Zo zijn er groententuintjes aangelegd en perken met bloeiende planten. Het verwaarloosde kunstwerk was hem een doorn in het oog. Dus wie uiteindelijk de aanzet heeft gegeven voor de renovatie?

De opdracht om ook nieuwe foto’s te maken werd gegeven door de Gemeente Zaanstad aan een groepje jongeren uit Poelenburg. Dit onder begeleiding van fotograaf en videomaker Lars Bezemer en FluXus.
Opvallend is dat de jongeren zelf niet aanwezig zijn bij de presentatie. Ze zijn te druk onder andere met studie en voetbaltraining. En dat beaamt Lars Bezemer ook. Het was daarom soms een uitdaging om de jongeren bij elkaar te krijgen. Twee namen worden genoemd: Fatima en Feta. Ook Flynt Prins heeft meegewerkt. Hij maakt deel uit van het FluXus Productieteam dat bestaat uit getalenteerde creatieve jongeren van 14 t/m 21 jaar die samen met professionals opdrachten vervullen. Hij kende Poelenburg niet omdat hij uit Wormer komt maar hij heeft de wijk nu van binnenuit leren kennen.

Lars Bezemer vertelt hoe hij met de jongeren zonder ervaring met drie camera’s de wijk in ging. Daarom had het project ook nog een educatief karakter. De jongeren hebben ook kennis opgedaan over belichting en compositie. Ze kozen de plekken uit om te fotograferen die zij treffend vonden voor Poelenburg. Er zijn honderden foto’s gemaakt waar er uiteindelijk veertien zijn uitgekozen. Ze zijn op groot formaat afgedrukt en aangebracht in het kunstwerk. Zo is er een foto gemaakt vanaf een flat, die een mooi overzicht geeft van de hele wijk met zijn omgeving tot aan Oostzaan en Amsterdam. Verder skatende jongeren, bloeiende bomen, een geluidsscherm langs de snelweg, een auto met een Turkse vlag, eenden en een mooie doorkijk bij de thematuinen. Een verrassende foto is die van een modelbootje varend in de sloot. Een van de fotografen ontdekte de buurman met zijn hobby.

Er was niet veel om te onthullen voor wethouder Wessel Breunesse die de eer had. Het kunstwerk stond al te glimmen. Als portefeuillehouder van Cultuur en Openbare werken is hij zeer tevreden met het kunstwerk zoals het er nu uitziet. Het is nu meer van de buurt dan het met de oude foto’s van gebouwen was. Het kan zeker weer een ontmoetingsplek voor bewoners worden om met elkaar in gesprek te gaan.

“Tussen de rails”
_{Van onze redactie, Ans Pieper}

Nog een kunstwerk waar geen plaats meer voor was: “Tussen de rails”. Het is in 1984 geplaatst op het toenmalige Stationsplein en was ontworpen door kunstenaar Hans Koetsier (1931–1991).
Het is van beton, acht meter hoog, 2,8 meter breed, een meter diep en 30.000 kilo zwaar. Een krachtige, onverzettelijke vorm, in een rode kleur.
Waarom niet blauw? was meteen de vraag. Dat leek een meer passende kleur voor de rails. Bovendien bladderde de verf er snel af. Het beeld werd ook veelvuldig als fietsenstandaard gebruikt.

Het werd in 2007 weggehaald bij het station omdat het stadsvernieuwingsplan Inverdan van start ging. Ruim tien jaar heeft het in de opslag gelegen.
Op 12 april 2019 is het teruggeplaatst en wel op een nieuwe plek aan de Provincialeweg 302 in Zaandam. Vlakbij bedrijfsverzamelgebouw De Bark (voormalig schoolgebouw) van De Bedrijvige Bij. Het beeld past er goed omdat daar de Hoornse lijn en de lijn richting Alkmaar bij elkaar komen.

Johannes (Hans) Koetsier (Utrecht, 12 juni 1930 – Amsterdam, 30 augustus 1991) was een Nederlands conceptueel kunstenaar die tot de Fluxus-beweging wordt gerekend. Hij begon in de reclame, ging later schilderen en publiceerde in 1976 de dichtbundel „Ik lijd verschrikkelijk”.
Koetsier werd bekend door spraakmakende plannen. Zo stelde hij voor om in Leeuwarden een natuurstenen beeld van een kievitsei te plaatsen, anticiperend op een toekomstig verbod op het rapen van kievitseieren. Ook opperde Koetsier het instellen van een nationale feestdag, de Dag van de Inspiratie, op tweede pinksterdag 1980.
Hij overleed op 61-jarige leeftijd en werd begraven op Zorgvlied in Amsterdam, waar hij al in 1982 zijn grafsteen had laten plaatsen.

Conceptuele kunst (conceptual art) is een kunstvorm waarbij het idee ofwel het concept belangrijker is dan esthetische of materiaal-technische afwegingen.

De Potplant
_{Van onze redactie, Ans Pieper}

Soms verdwijnen kunstwerken. Dan passen ze niet meer op hun plek en moeten plaats maken voor grotere plannen. Zoals de Potplant.

Het Ankersmidplein in Zaandam. Je kunt je toch haast niet meer voorstellen hoe en waar dat was. De straat is er nog wel en is nog steeds de verbinding van de Gedempte Gracht naar het station. Maar een plein?

In 1983 werd het bronzen kunstwerk de Potplant onthuld op het toenmalige Ankersmidplein door burgemeester Arie Lems in aanwezigheid van Albert Heijn. Deze was de schenker van het beeld.
Het beeld was gemaakt door Huub Kortekaas.

Vanwege de herinrichting voor Inverdan is het beeld in 2011 verwijderd.
Maar zie: in april 2016 is het teruggeplaatst op… het Ankersmidplein. Er was nog een hoekje vrij.
Over de plaats valt te discussiëren, maar het staat er weer en wel in het zicht.

Kunstenaars Huub en Adelheid Kortekaas maken vanaf 1975 monumentale Planten, Bloemen, florale waterbronnen en Potplanten.
De planten als tekens van groeikracht, de Potplanten als metafoor voor de culturele betrokkenheid van het individu, als tekens van vrijheid in gebondenheid.

Kunstwerk?
_{Van onze redactie, Ans Pieper}

Een kunstwerk in Peldersveld. Een hele appel, een driekwart en een klokhuis.

Op mijn ommetjes kom ik wel wekelijks over de Noordzee, maar pas kortgeleden zag ik dat er appels op het grasveld voor de Brandarisflat liggen.
De appels zijn van een steenachtig materiaal, cement misschien. Een sliert touw vormt het blad.
Er staat geen bordje bij. Zoekend in de lijst van kunstwerken in Zaanstad kom ik de appels niet tegen.
Geen kunstwerk dus.

Interessante vraag: wanneer is een object een kunstwerk of is het een speelobject?

Bezinning
_{Van onze redactie, Ans Pieper}

Deze keer maak ik een wandeling langs monumenten van herdenking en verzet uit de Tweede Wereldoorlog. Het is een initiatief van Amnesty International Zaanstreek, in samenwerking met Bureau Discriminatiezaken, het 4 en 5 mei comité Zaanstad en De Orkaan.
Er wordt ook dit jaar geen dodenherdenking gehouden bij de monumenten. Om toch bij de 4e mei stil te kunnen staan is er deze wandeling Het begint en eindigt bij het stadhuis van Zaanstad. Daar binnen ligt het boek met alle vermoorde Joodse inwoners van Zaandam in de Tweede Wereldoorlog. Elke dag wordt een bladzijde omgeslagen. Onderweg loop je langs verschillende monumenten. Ook wandel je langs struikelstenen die in het trottoir neergelegd zijn bij de huizen waarin de gedeporteerde Joden tijdens de bezetting woonden. De wandeling duurt ongeveer een uur.
Natuurlijk kunt je de wandeling ook doen op een ander moment dan 4 mei. Voor de route: www.4en5meizaanstad.nl of www.zaanstreek.amnesty.nl

Het beeld “Bezinning”
Normaal gesproken wordt in Zaandam de dodenherdenking gehouden in het Verzetsplantsoen aan de A.F. de Savornin Lohmanstraat. Daar staat het beeld „Bezinning” van de beeldhouwer Theo van Reijn. In oktober 1945 werd een commissie gevormd om in Zaandam te komen tot oprichting van een monument ter nagedachtenis van de Zaandamse gevallen illegale strijders. Hiervoor werd een collecte gehouden onder de bevolking. De opbrengst beantwoordde niet helemaal aan de verwachtingen van de commissie. De giften varieerden van f 0,10 tot f 400,-. Uiteindelijk heeft men toch de benodigde gelden bijeen gekregen en werd aan de beeldhouwer Theo van Reijn de opdracht verleend tot het ontwerpen van een groot monument. Het kon op 4 mei 1948 worden onthuld.

Het beeldhouwwerk stelt een jeugdige, zittende vrouwenfiguur voor, in brons gegoten, voorstellende: ‘Bezinning’. Zoals bij de onthulling werd geschreven: „De figuur is gedacht uit haar overpeinzing ontwakend over het leed dat aan vele inwoners van Zaandam is berokkend. De hand die aanvankelijk het hoofd ondersteunde, is thans in vererende houding opgeheven. Met een blijde glimlach, het hoofd gericht naar de bloemen, herdenkt zij allen, die vielen en houdt zij ons voor: ‘Laat hen niet vergeefs gestorven zijn’.” Op het monument zijn de namen gegraveerd van 36 slachtoffers uit Zaandam die in de strijd tegen de bezetter zijn omgekomen.
Theo van Reijn, 1884 – 1954), volgde in 1905 lessen aan de Rijksacademie van beeldende kunsten te Amsterdam, bij onder anderen Bart van Hove. In 1911 won hij de Prix de Rome en hij studeerde vervolgens enige tijd in Rome en Parijs.

Van Reijns beeldhouwwerken zijn aan meerdere Amsterdamse School gebouwen te vinden, daarnaast maakte hij veel toegepast werk in de stijl van de Amsterdamse School, zoals klokken, lampvoeten, deurkloppers en doopvonten. Hij maakte portretten en hij ontwierp eind jaren 1930 beelden voor het Amstelstation in Amsterdam, zowel aan de gevel als in de hal. Zijn vroege werken worden wel als abstract-symbolisch aangeduid. Na 1926 ontwikkelde Van Reijn, onder invloed van de Franse beeldhouwers Despiau en Maillol zijn stijl uiteindelijk tot wat „een bezield realisme” werd genoemd. Na de Tweede Wereldoorlog ontving de beeldhouwer enige opdrachten voor oorlogsmonumenten.

Gedenksteen Verzetsbuurt
^{Van onze redactie, Ans Pieper}

Als je wandelt zie je meer. In plaats van langs de Gouw te lopen, wat ik gewoonlijk doe op mijn ochtendwandeling, neem ik de straten erachter. Vanaf de Jan Bonekampstraat, door de Willem Brinkmanstraat, Jacob Gorisstraat tot de Dirk de Kortestraat.
Tot mijn verrassing zie ik een gevelsteen in de zijkant van G.L. Lambroesstraat no 6, tegenover Willem Brinkmanstraat no 1. Het lijkt mij een herdenkingssteen. Nieuwsgierig ga ik op zoek.

De woningen in deze buurt werden kort na de Tweede Wereldoorlog gebouwd. Het was onder andere het initiatief van Mr. In ’t Veld, destijds burgemeester van Zaandam, om verschillende straten naar verzetsstrijders te vernoemen.
Behalve dat men deze straten vernoemde naar Zaandammers die in de strijd voor ons land waren gevallen, was er ook nog het plan er een vrijstaand bronzen beeld te plaatsen. Helaas zag men hier vanaf wegens de hoge kosten. Beeldhouwer H. Dannenburg kreeg daarna de opdracht het verzet in een gevelsteen te verbeelden. Deze had in de steen “de geest van de strijd voor de vrijheid, die niet te doven was” willen uitbeelden.
Het beeld werd in september 1950 onthuld door wethouder Meulenkamp van Zaandam.

George Jambroes (22 april 1905 Amsterdam + 7 september 1944 Mauthausen) was leraar aan het Zaanlands Lyceum die in het verzet ging en de dood vond als gevolg van verraad bij het England Spiel.
De Zaandamse boekhandelaar Willem Brinkman ( 20 november 1901 Zaandam + 20 februari 1945 Siegburg) was onder andere actief bij het huisvesten van Joodse onderduikers. Hij werd verraden en overleed in het Duitse Siegburg in februari 1945.

Henk Dannenburg Amsterdam (1918 – 1986) was beeldhouwer en medailleur. Na de Tweede Wereldoorlog maakte Dannenburg, zoals veel beeldhouwers, oorlogsmonumenten voor Amsterdam zoals Monument aan de Nieuwe Passeerdersstraat. (1952) en Phoenix voor de gevallenen in Amsterdam-Noord (1951) eerst Mosveld; in de 21e eeuw verhuisd naar Kamperfoelieweg.

Info: De Orkaan, Dagblad de Zaanlander en Wikipedia.

Het boekenkastje aan de sloot
_{Van onze redactie, Ans Pieper}

Ik ben een fan van de schrijfster Carry van Bruggen (1881–1932). Ik was dan ook blij toen de Gemeente kunstenares Helen Frik de opdracht gaf een beeld ter nagedachtenis aan haar te ontwerpen. De onthulling vond plaats in 1997 aan de Vaart bij de Wilhelmina Druckerstraat in Zaandam. In de buurt waar ze ooit woonde. Komend vanaf de Botenmakersstraat staat het half verscholen achter de takken van een wilg aan het water.

Het werk van Helen Frik is in brons uitgevoerd en 1.50 m hoog. Op een boekenkastje staat een (avondmaals)beker waaruit een vrouwenfiguur zich uit haar milieu lijkt te ontworstelen en de wereld wat narrig inkijkt. Ze kan zich spiegelen in de spiegel naast haar. Er staat een asbak met smeulende sigaret op de kast, een rokende vrouw was in de tijd van Carry van Bruggen rebels te noemen. De volle boekenkast symboliseert haar productiviteit. Je kunt de titels lezen.

De meisjesnaam van Carry van Bruggen was Caroline Lea de Haan. Ze was de zus van schrijver Jacob Israel de Haan. Het gezin kwam in 1885 in Zaandam wonen waar haar vader Izak de Haan gazzan was in de synagoge aan de Gedempte Gracht. Ze schreef in 1921 Het huisje aan de sloot waarin ze in 25 korte verhalen het alledaagse leven van een negenjarig joods meisje uit een arm gezin in het benepen protestantse milieu schetst. Ze putte daarbij uit haar herinneringen van haar jeugd in Zaandam. In Zaandam bezocht Carry de ulo-school en vervolgens de normaalschool, die haar opleidde tot onderwijzeres. In oktober 1900 vestigde ze zich als onderwijzeres in Amsterdam. In 1904 trouwde Carry met journalist en schrijver Kees van Bruggen. Later is ze van hem gescheiden maar ze is wel blijven schrijven onder de naam van Bruggen.

Carry van Bruggen schreef een groot aantal romans maar raakte enigszins in de vergetelheid. Tijdens de tweede feministische golf in de jaren zeventig werd ze herontdekt vanwege haar boek ‘Eva’. In die tijd ben ik haar ook gaan lezen.
In de laatste jaren van haar leven leed Carry van Bruggen aan depressiviteit en verbleef ze regelmatig in psychiatrische inrichtingen. Op 16 november 1932 overleed ze aan een overdosis slaapmiddelen. Heel haar leven was een opeenvolging van succes en afwijzing geweest, zowel faam als afkeer waren haar deel. Misschien was ze haar tijd vooruit.

Opvallend is dat eind 2020 de biografie uitkwam van Barber van de Pol Er is geen ander zijn dan anders zijn, Denken met Carry van Bruggen over de romanschrijver, essayist en filosoof. Daarnaast brengt Querido ook de roman Eva opnieuw uit.

Helen Frik, Worcester, 1960, is een Engelse beeldhouwer, schilder, tekenaar en fotograaf. Ze is ook actief als sieraadontwerper. Helen Frik kreeg haar opleiding aan de Brighton Polytechnic in Brighton en studeerde aansluitend aan Ateliers ’63 in Haarlem. Sinds 1985 is zij docent beeldhouwkunst aan de Academie voor Kunst en Industrie in Enschede.
De kunstenares, die sinds 1983 in Amsterdam woont en werkt, ontving in 1996 de Jeanne Oosting Prijs voor haar aquarelleerkunst en in 2001 de Sandbergprijs van het Amsterdamse Kunstenfonds.

Info: oa Wikipedia en Stichting Dodenakkers

Het torentje

_{Van onze redactie, Ans Pieper}

In het buurtje tussen Bloemgracht, Laan der Vrijheid en H. Gerhardstraat zijn de straten vernoemd naar verzetstrijders in de Tweede Wereldoorlog. Vernoemd zijn: Cor Geugjes, Dirk Kleiman en Kapelaan Gerrit Groot.

Eerder stond aan de Gerhardstraat het St. Janziekenhuis, sinds 1969 het Johannesziekenhuis. In 1987 is het opgegaan in het nieuwe ziekenhuis De Heel.

Het St. Janziekenhuis,  van architect S.B. van Sante. is officieel geopend in 1932. De kapel was onderdeel van het ziekenhuis.

Een deel van het voormalige ziekenhuis is verbouwd tot appartementen. Op de stoep achter dit gebouw staat een torentje. Het is het torentje van de kapel van het ziekenhuis die zich op de eerste etage bevond.

In 2020 is het voorzien van een plaquette ter nagedachtenis aan de Zaanse verzetslieden. Hierbij is het torentje tevens bestempeld tot verzetsmonument, waar elk jaar op 4 mei bloemen zullen worden gelegd.

Spel van licht en schaduw
_{Van onze redactie, Ans Pieper}

“Spel van licht en schaduw” van Hans Petri (1965) is een compositie in staal. Van welke kant je het bekijkt biedt het een steeds weer wisselende aanblik.

De sculptuur lijkt een gestileerde geode weer te geven, een knol die aan de binnenkant begroeid is met kristallen. Het beeld staat voor het Blaise Pascal College aan de Pascalstraat, Zaandam en geeft met zijn vorm een link naar wiskunde, scheikunde en aardrijkskunde.
Hans Petri volgde een opleiding aan de Academie voor beeldende Kunsten in Rotterdam. Met enkele andere studiegenoten week hij op zoek naar atelierruimte uit naar Dordrecht, waar zij in 1949 onderdak vonden bij Pictura, Dordrecht. Hij heeft zich met vele takken van de beeldende kunst beziggehouden, meestal in opdracht. Hij tekende voor het archief van Dordrecht, maakte poppen voor de acteurpoppenspeler Henk Zoutendijk en ontwierp penningen. Hij maakte monumenten. Na 1960 ging hij steeds meer over op het vormgeven van de omgeving van gebouwen. Aanvankelijk maakte hij figuratieve beelden en schilderijen, maar gaandeweg ontwikkelde hij zich tot een van de eerste Nederlandse omgevingsontwerpers.
Werk van Hans Petri bevindt zich in de collectie van het Dordrechts Museum in Dordrecht. Hij woonde en werkte in Dordrecht en was lid van de Dordtse kunstenaarsgroepering Teekengenootschap Pictura.
Info: Wikipedia en Dordrechts museum.

Compositie
_{Van onze redactie, Ans Pieper}

Het beeld “Compositie” (1960) in het Burgemeester In ’t Veldpark, aan de Heijermansstraat, lijkt goed op haar plek. Het heeft de ruimte om het eens goed te bekijken en dan heb je ook steeds een ander ‚gezicht’ op het werk.

Het is gemaakt door beeldhouwer Hans Verhulst. ‚De compositie lijkt met haar alternatieve, tegendraadse anatomische structuur een zeker raakvlak te vormen met de Britse beeldhouwer Henry Moore.” (Zaanse beeldenwijzer)

Verhulst was lid van de „Groep A’dam”. Deze groep kan worden opgevat als de sculpturale tegenhanger van de schildergroep CoBrA. Hans Verhulst was een van de eerste beeldhouwers in Nederland die eind vijftiger jaren abstract begon te werken. In het begin van zijn carrière werkte Verhulst figuratief.

Hans Verhulst in oktober 1959: “Tien jaar geleden werkte ik realistisch en ik was beïnvloed door het crypto-classicisme van de Italianen. Ik heb toen door allerlei probeersels getracht hier weer uit te komen en de laatste vier jaar is mij dat eindelijk gelukt, en ik ben vrij gekomen van de beeldhouwkunst. Ik werk nu met allerlei materialen die op een gegeven ogenblik bij een idee passen. Voor een dynamisch idee gebruik ik geen steen, maar veel vloeiender, soepeler materiaal als was, gips of klei.”

Bron uit:De Telegraaf