Panorama zaandam by Tilemahos Efthimiadis

Muus Bosman 3

Van onze redac­tie: Ruud Meijns

bosman1Oor­log
Toen ik twaalf was begon de oor­log en voor jon­gens van mijn leeftijd was dat een prachtige tijd. Het was één groot avon­tuur. Ik heb wel met m’n ome Hak in de Beem­ster gelopen, alles besneeuwd, met fiet­sen met houten ban­den. Met z’n tweet­jes, alleen op de wereld leek het wel, op zoek naar eten. Je kreeg niet veel hoor bij de boeren. Ik ben nog een keer met een col­lega met een hand­wa­gen op pad geweest. Ik had tar­we­brood meegekre­gen van m’n groot­moeder met gebakken een­deneieren erop, die had­den we gekre­gen van Van Wessem. We hebben nog een keer over­nacht in een oude kaas­fab­riek. Kostte een gulden om te over­nachten met links de man­nen en rechts de vrouwen. Er stond een grote Sala­man­der kachel om de zaak warm te houden. Ik was zo moe dat ik gewoon niet meer kon eten. Gelukkig kwa­men we mensen uit Hil­ver­sum tegen lopend met de fiets. Hebben we de fiet­sen op de kar gegooid en met drie voor en drie achter zijn we verder gegaan. Zo slecht was het weer toen, regen en storm. Op de terug­weg bij Zaandijk, die Hil­ver­sum­mers waren naar Amsterdam-​Noord afges­la­gen, kwam Ger­ard Gra­bijn z’n vader eraan. Kon­den wij in die kar gaan zit­ten, we waren kapot en zijn zo op huis aan gegaan.

Bij het spoor op de Provin­cialeweg had je een elek­triciteit­shuisje en een spoor­car­rousel, ter hoogte van het huis van advo­caat Aten. Dat hele spul was door de onder­grondse opge­blazen. Mijn oom had van de Brandweer zo’n grote T-​sleutel om de brand­kraan te ope­nen, maar die sleu­tel paste pre­cies op de moeren van de spoor­bielzen. Wij erheen om dat spul los te maken en m’n vader zou ook nog komen met licht, maar die kwam niet.

bosman15foto: Spoor met carrousel.

We hoor­den wel wat en toen we omkeken stond hij bij dat ben­zines­ta­tion dat je daar nog had, met Duit­sers in uni­form. Wij erheen, staat er een vracht­wa­gen vol met pantservuis­ten en een DKW per­so­n­en­wa­gen. Wat bleek, die Duit­sers waren dronken en de DKW had geen ben­zine. Wij moesten dat wagen­tje duwen naar een glooi­inkje naar bene­den. Zegt die Duitser als ik ga schi­eten moeten jul­lie gaan liggen. Er stond al een massa volk te kijken. Wij lagen al en met een lawaai schoten ze op dat wagen­tje. Ze gooiden er nog zo’n vuist achter­aan. De Duit­sers stapten in de vracht­wa­gen en reden weg. Mijn oom riep, “de accu, de accu, achterin.” Wij tilden de achter­bank op en daar stond ie, los­ge­maakt en hup op de kar. Die hebben we later weer geruild voor eten.

Als jon­gens probeer­den we zo’n stoot­blok van het spoor los te kri­j­gen, maar toen stond er opeens een ouwe Duitser achter ons. Pijpje in z’n mond en vertelde dat het niet mocht, maar op het laatst stond hij mee te helpen en tenslotte riep hij “und Vort” weg wezen. Dat was dan nog wel een goeie.

Die Groe­nen waren schooiers, die zaten bij het huis van Perk, toen nog op de Gedempte Gracht. Slager Siem Vet was met nog wat man­nen gepakt met het bomen omza­gen en die moesten toen die bomen in die tuin, bij Perk, voor die Duit­sers verza­gen, als straf. De Joodse Syn­a­goge, die is ook hele­maal leeg gehaald. Van die kost­baarhe­den weet ik niks. Maar in de Vinken­straat, naast bakker de Zeeuw had je een houthandel en daarachter zat een hoef­s­mid. Uit Ams­ter­dam kwa­men ze hele­maal met Bel­gis­che paar­den om ze te laten beslaan. Die smid heeft veel hout uit de syn­a­goge gehaald, balken om te stoken.

Van Wessem
Bij Van Wessem ver­di­ende ik, jong­ste bedi­ende, 15 gulden ik dacht in de week, maar het was in de maand. Als je na 2 maan­den beviel, kreeg je er 5 gulden bij. Alle­maal ouwe rot­ten en als je wilde luis­teren kon je een vak leren. Het eerste was de post halen op het postkan­toor. Maar ja, in de oor­log was er niet veel meer te doen. We kre­gen nog wat koz­i­j­nen uit het gebom­bardeerde Den Haag. Die moesten verza­agd wor­den voor de bakkers. Die kwa­men met bon­nen en een ver­gun­ning en dan kre­gen ze zoveel hout.

Na de ocht­end was er niks meer te doen en ’s mid­dags had­den we een bridgedrive in de direc­tiekamer. Daar heb ik brid­gen geleerd van ouwe Piet Beun­der. En op een gegeven moment moesten Jan vd Ward en ik in dienst. Jan is m’n grote vriend gewor­den. Jan van Wessem was het er hele­maal niet mee eens dat we dames op kan­toor kre­gen. “Alsje­blieft niet, daar kri­j­gen we gedonder mee”, vond Jan. We werk­ten daar nog op zater­dag, 48 uur in de week, tot 1 uur. Bij de Hem­brug later om 6 over ½ 1, van­wege de trein. Dan kwam Jan van Wessem bin­nen, het was net een land­loper, die zag ons zo bij elkaar zit­ten op kan­toor en vroeg wat er aan de hand was. Muus en Jan geven een afschei­ds­feestje in Ams­ter­dam. Mooi, zei hij, alles wat er gegeten wordt is voor mijn reken­ing. Zorg voor de reken­ing hè. We hebben uit­ge­breid zit­ten eten bij de chi­nees. En alles keurig betaald hoor door ouwe Jan, het was net fam­i­lie in die bedri­jven. Dan doe je alles voor elkaar. Als ze dan vroe­gen of we een uurtje kon­den door­w­erken was dat geen enkel punt, dat deed je gewoon.

Jan van Wessem was een gewone jon­gen hoor. Hij was met een baronnes uit Bra­bant getrouwd. Als hij over het bedrijf liep met Van der Nollen had­den ze hun ouwe kloffie aan, het waren net land­lop­ers. Ze had­den wel geld, want Jan heeft ook dat Volkspark nog betaald. Erg soci­aalvoe­lend want als jong­ste bedi­ende ging ik zater­dag­mor­gen naar de West­z­i­jde toe, naar het kan­toor van Van Wessem. Daar ston­den dan de ouwe bazen te wachten en ik had aparte zak­jes met voor de één een Rijks­daalder en als ze getrouwd waren vijf gulden. En ik was vijf­tien jaar en dan zei­den ze, “dank je wel, meneer.” Moet je nagaan, dat waren oud-​werknemers en hij hoefde dat niet te geven, maar dat deed hij toch.

bosman16Na de dienst heb ik nog bij Bold­ing (foto) gew­erkt om een vak te leren, Bolding-​papier. Het is kort gele­den weer geopend. Daar heb ik ander­half jaar gezeten, in drie ploe­gen. We had­den zoveel werk voor die vet­za­kken dat er ook ’s nachts gew­erkt moest wor­den. We had­den twee machines voor half en een heel pond zakken. Vet­za­kken waren de ver­pakking voor het slagersvet. Die zakken gin­gen ook naar het buiten­land. We hebben bijna nog eens de Jagers­berg, een Duitse machine verkocht aan Zuid-​Afrika. Maar die wilden hem alleen hebben als ze er ook het per­son­eel die een gezin had­den er bij kre­gen. Ik was te jong.

Toen het nog fam­i­liebedri­jven waren had­den ze nog hart voor de mensen, waren ze soci­aalvoe­lend. Een ker­st­pakketje had nog wat per­soon­lijks, iets voor de vrouw erbij, bon­nen voor lev­ens­mid­de­len, maar nu laten ze dat door een ander bedrijf doen.

bosman17De Hem­brug
Toen ben ik bij de Hem­brug terecht gekomen. Eerst als chef van de type­kamer en later op de afdel­ing werkvoor­berei­d­ing. Die afdel­ing zorgt voor alle papieren in de fab­riek bij de pro­duc­tie. Elke muni­tiefab­riek had er altijd een ander prod­uct bij waar vak­mensen voor nodig zijn. Stel dat er een nood­si­t­u­atie komt dan moet je snel een aan­tal vak­mensen hebben die in kun­nen sprin­gen bij de munitie.

bosman18Voor de Hem­brug was dat machines en vooral draaibanken, boor­ma­chines, frees– en schaaf­banken. Alle ambachtsc­holen waren onze klanten. Het waren goeie pro­ducten en zelfs na 25 jaar kreeg je nog volledige ser­vice. Ik heb eens een prijs berek­end voor 1 draaibank. Op de afdel­ing verkoop ston­den ze te kijken alsof het voor 100 stuks was. We wer­den veel te duur. Voor elke bout die er in zat kwa­men er twee tussen­con­troles, dat is niet vol te houden.

Maar we waren ook te laat met de numeriek ges­tu­urde banken. Prof. Schut, hoofd van de tekenkamer die ook les gaf in Delft, ging niet mee in de mod­erne ontwik­kelin­gen. En veel bij­zon­dere mensen. Met alles kon je langs komen. Als je hor­loge stuk was, “oh, dan moet je bij die en die zijn”. Je kon het zo gek niet bedenken, maar alles kon daar gere­pa­reerd wor­den. Zelfs als je je tanden wilde laten trekken, en echt, dat lieten ze doen, ’s avonds in Ams­ter­dam. Hele gekke mensen, maar ik heb er een gouwe tijd gehad. Het was een wereld op zichzelf die Hem­brug, nooit zo’n bij­zon­der bedrijf gezien.

Ik kwam bij de A.I. wat later ges­plitst werd in N.V. De Hem­brug en Eurometaal. Maar ook met de muni­tie red­den we het niet. Ze stu­ur­den wel eens mensen naar Israel en als die terug kwa­men had­den ze ver­halen over wat daar alle­maal al gemaakt werd, met robots en al en voor een derde van de prijs. We had­den nog wel klanten in Duit­s­land, een­tje, Schar­wechter die alleen maar scharnieren voor auto’s maakte en wij hebben alle spe­ci­aal­ma­chines daar­voor geleverd.

Kogerveld
Ik ben in 1955 getrouwd en hebben op de Vink­end­warsstraat inge­woond en in 1960 hebben we een huis gekocht in het Kogerveld aan de Klaver­weg van Maarten de Wit. We waren net op tijd want ze gin­gen als zoete brood­jes weg.

bosman19Zo’n mid­den­won­ing kostte f 20.750,– en dat we er vijf weken woon­den kre­gen we een post­wissel uit Den Haag van f 5.600, – , een com­pen­satie. Dus dat huis kostte maar ruim vijf­tien duizend gulden. Je had een enorme ruimte. Grote plantsoe­nen en veel groen. Ik weet nog goed dat Dirk Met­se­laar, de groen­te­boer van de Zuid­dijk, die toen wethouder was, bij ons kwam en zei dat zo’n opzet nooit meer terug zou komen. Hij heeft gelijk gehad. Het was ideaal voor jonge gezin­nen. Er kwa­men scholen, eerst nog een nood­winkel en toen een nieuw winkel­cen­trum. Die kinderen hebben daar een fan­tastis­che tijd gehad, opgespoten land. En met alle mensen die daar met ons kwa­men wonen had­den we elke zater­dag feest. Iedereen had bij oud­ers inge­woond, het was echt een feest.

Lei­ders
Er zijn in de wereld nog maar weinig echte lei­ders met visie. Ik vond Joop den Uyl de laat­ste der Mohika­nen. Daar­voor had je nog echte ide­al­is­ten, die ergens voor ston­den. Als het 1 mei was in Zaan­dam, waren er op de Gedempte Gracht en op de Burcht machtig mooie bijeenkom­sten. Daar kon ik als jonge jon­gen van geni­eten. De sprek­ers die vol vuur de mensen toe­spraken. Een CPN’r op de Burcht en een SDAP’r op de Gracht en na afloop Jan Cor­duwener met muziek.

De ene groep mensen had de kerk en wij had­den die par­ti­jen. Mijn vader en moeder deden elke week een dubbeltje in de pot. In de zomer op de fiets naar een lan­delijke feestdag in Hil­ver­sum met zanger Jozef Schmidt met die grote uithalen. En ’s avonds op de fiets weer terug. Ze wilden alle­maal dat het beter zou wor­den. Mijn gen­er­atie heeft zoveel vruchten geplukt van waar zij alle­maal voor hebben gestreden.

Toen het bij de Hem­brug slecht ging en wij te duur wer­den kwam je bij de dok­ter en na een jaar werd je afgekeurd en al die jaren werd ook nog m’n pen­sioen betaald. Van die voorzienin­gen is niks meer van over.

Ik was geen AJC’r. Wel veel collega’s bij de Hem­brug waren AJC’r, Meiboom-​dansers. Bram Peper was ook een AJC’r, net als die salon-​socialist Van Dam die nu in een knots van een huis op de Veluwe woont. Kok en de rest hebben de PvdA naar z’n grootje geholpen. Ze hebben nu nog 9 zetels en dat hebben ze aan die mensen te danken.

bosman20Die gen­er­atie voor ons die heeft wat afge­ploe­terd hoor, wroeters. Als je bedenkt wat die mensen aan lichamelijke arbeid hebben ver­richt. Die lagen om negen uur in bed. Vroeg op want ze gin­gen lopend naar het werk, geen fiets want die was te duur. Wat dacht je van die houtvlot­ters, soms kwam zo’n vlot hele­maal uit Ham­burg. Het lijkt wel avon­tu­urlijk, maar het is geploeter. Die waren vaak al jong kapot. Houtvlot op de Rijn, eindbestem­ming Houthaven-​Zaandam Vorige week nog naar con­dol­eren geweest van een oud brandweer­man die al vijf jaar in Oost­er­gouw zat. De week daar­voor nog een oud-​collega overleden die daar al zes jaar zat. Achter mekaar tia’s gehad, dus ze herken­nen wel wat, maar het is alleen maar zitten.

Foto’s: Gemeen­tearchief Zaanstad en uit privé col­lec­tie van de heer Bosman.

Joomla tem­plates by a4joomla