Panorama zaandam by Tilemahos Efthimiadis

1918 — Rev­o­lu­tie in Zaandam

Van onze redac­tie, Ruud Meijns

1918 was een roerig jaar en novem­ber was een roerige maand. Hoewel Ned­er­land neu­traal was gebleven had de grote oor­log ook hier diepe sporen getrokken in de samen­lev­ing. De Eerste Werel­door­log liep op z’n eind en vooral aan social­is­tis­che kant dacht men in vele oor­logvo­erende lan­den dat de macht overgenomen kon worden.
1918wachtharskamprellen

Na de rellen in de Harskamp – foto NIHM

De rev­o­lu­tie in Rus­land was de inspi­ratiebron. In okto­ber waren de sol­daten in leg­erplaats De Harskamp in opstand gekomen tegen de slechte economis­che omstandighe­den; ze sticht­ten brand en schoten met scherp. In Den Helder probeer­den mariniers zich meester te maken van een schip.


In deze maand leek alles wel op scherp te staan. Op hoog niveau werd gespro­ken hoe een rev­o­lu­tie voorkomen kon wor­den. SDAP’er Troel­stra zei in de Tweede Kamer dat de social­is­ten zich wel ver­plicht voelden de macht te grijpen.

Zelfs hier in Zaan­dam liepen de gemoed­eren hoog op. Om de gevoe­lens te kanalis­eren wer­den bijeenkom­sten belegd. In ‘Ons Huis’ verza­melden de SDAP-​aanhangers zich. Toen de zaal gevuld was ston­den nog steeds mensen buiten. In aller ijl werd een zaal in café ‘Neuf’ gehu­urd. Ook daar waren er niet genoeg plaat­sen zodat deze menigte weer optrok naar Ons Huis waar wethouder Jan Duijs zou spreken. Hij sprak eerst op het balkon de mensen buiten toe en daarna kwa­men de toe­ho­orders bin­nen aan hun trekken.

1918duijs2De rev­o­lu­tie zal niet bij Olden­zaal stop­pen, vertelde hij de toe­ho­orders. Maar of dit ordelijk of niet ordelijk zal ver­lopen hangt af van de Ned­er­land­sche over­heid en bour­geoisie. Het SDAP-​congres zal hier over besluiten nemen. Het Kon­ingschap zal zeker verd­wi­j­nen. Duijs waarschuwt voor avon­tu­urlijk optre­den; zoek kracht in organisatie.

Foto: Gemeen­tearchief Zaansatd: J.E.W. Duijs

Maar niet iedereen was zo ent­hou­si­ast over de komende rev­o­lu­tie. Het Rooms-​katholieke Comité van Actie belegde een ver­gader­ing in de ‘Volks­bond’ voor afgevaardig­den van de Anti Rev­o­lu­tion­airen en Rooms-​Katholieken. In de kran­ten ver­scheen een man­i­fest waarin tal van organ­isaties zich uit­spraken tegen een rev­o­lu­tie omdat hier een min­der­heid op geweld­dadige wijze zijn wil poogde op te leggen aan de meerderheid.

En zo ver­liepen de dagen. Troel­stra erkent zijn falen en trekt zich ont­goocheld terug. Koningin Wil­helmina ver­schi­jnt luid toege­juicht met prinses Juliana op het Haagse Malieveld. In de jaren daarna zullen sociale her­vormin­gen volgen.

De arbei­ders van Verkade kri­j­gen van­wege de wapen­stil­stand een extra uitk­er­ing van twee week­lo­nen en de vrije zater­dag werd ingevo­erd zon­der kort­ing op het loon.

Eind van de maand novem­ber kwam In de gemeen­ter­aad de kwestie of op 1 mei de roode vVlag kon wor­den uit­gesto­ken. Ter Laan merkte op dat de regering al had laten weten dat dit aan haar moest wor­den voorgelegd en dat ze dit zou ver­bieden. Wethouder Duijs betoogde dat als men op 30 april een brief aan de regering zou sturen ze dit onmo­gelijk nog op 1 mei kon ver­bieden. Geen rev­o­lu­tie, dan ten­min­ste een rode vlag op 1 mei. Zelfs dit kwam er niet van.

Joomla tem­plates by a4joomla