Panorama zaandam by Tilemahos Efthimiadis

Zaan­dam aan Zee

Van onze redac­tie, Ruud Meijns

aan zee0
Vic­tor Enthoven gebruikte voor de lez­ing op 26 sep­tem­ber 2019 in Dirk Prinsde de titel ‘Zaan­dam aan Zee’ om duidelijk te maken dat de Zaanse economie om de scheep­vaart draaide in de 18e eeuw. Hij deed dit op uitn­odig­ing van Ned­er­landse Geneal­o­gis­che Verenig­ing afd. Zaantreek-​Waterland. In de 17e eeuw lag Zaan­dam aan het IJ en aan de Zuiderzee ook nog eens echt aan zee.
Enthoven kon een aan­tal berekenin­gen loslaten op de aan­wezi­gen en zette die van de scheep­vaart tegen­over de Molenin­dus­trie. De mar­i­tieme bedri­jvigheid was in de Zaanstreek rond 1730 twee maal zo groot als de molenin­dus­trie. De gemid­delde opbrengst per gebouwd en uit­gereed schip was 17%.
Het was voor al de walvis­vaart die grote activiteit n de Zaanstreek deed ont­plooien. Dat er in tij­den 300 schepen per jaar wer­den gebouwd is een fabeltje, Enthoven komt tot max­i­mum 170 als 50 wer­ven, vol­gens van Braam, 2½ schip per jaar bouwen. Hij heeft het dag­boek van Aafje Gijssen nage­plozen op haar ont­moetin­gen en een groot deel was besteed aan mensen of gebeurtenis­sen die met de scheep­vaart te maken had­den.

aan zee2
Scheep­swerf van Jacob Lam gezien vanaf de Zaan.

Er waren twee manieren om een schip te bouwen; in opdracht of op avon­tuur. In het eerste geval is het duidelijk: er is een opdracht­gever en dus een afne­mer en iedereen kri­jgt betaald. Als er op avon­tuur werd gebouwd nam men een risico en hoopte men van­wege vooruitzichten het schip wel te kun­nen verkopen.
Werd het bij voltooi­ing niet verkocht kre­gen de lever­anciers van het hout, het touww­erk een aan­deel (een part) in het schip tot een koper gevon­den was. Adri­aan Rogge had als lever­ancier van touw vele parten in schepen. De fam­i­lie Broek had op die manier wel 80 parten in schepen.

Er was in de Zaanstreek ook een aantrekke­lijke markt voor ver­huur van schepen. Want waren de Fluitschepen niet verkocht, gin­gen ze in de ver­huur. Ook daar wer­den redelijke opbreng­sten gemaakt. Na 1780 was het over. Vol­gens Enthoven ‘liep de Zaanstreek rond 1800 leeg’. Mensen trokken weg en wonin­gen wer­den afge­bro­ken.

aan zee3
Zicht op Zaan­landse Groen­landsvaarders, walvis­vangst, Cor­nelis Stof­felsz – Zaans Museum.

Foto’s Zaans Museum, Gemeen­tearchief Zaanstad

Joomla tem­plates by a4joomla