Gastarbeid
door Astrid Plekker
Een overzicht met belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van Nederland is in 2006 gemaakt op verzoek van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Thematische dwarsverbanden worden in zeven hoofdlijnen onderscheiden, te weten: Nederland waterland, zingeving en levensbeschouwing, taal kunst en cultuur, kennis wetenschap en innovatie, sociale ongelijkheid, politiek en samenleving en wereldeconomie. Dit jaar is de Canon van Nederland, veertien jaar na de eerste editie, herzien. Het thema “De gastarbeiders” is als één van de vijftig belangrijkste gebeurtenissen in de Nederlandse geschiedenis toegevoegd aan de tijdlijn.
Seizoensarbeid en arbeidsmigratie zijn van alle tijden. Al in de 17e eeuw was het geen uitzondering dat mensen van over de grens werkten in de industrie van de Zaanstreek. Ook vluchtelingen voor het intolerante beleid van de Katholieken hebben een aandeel gehad in de welvaart van de Gouden Eeuw vanwege de kennis en nijverheid die zij meebrachten. De aanleg van het Noordzeekanaal, weer een hele tijd later, trok ook buitenlandse arbeiders naar deze streek.
In de jaren vijftig van de vorige eeuw emigreerden een groot aantal Nederlanders met (financiële) steun van de regering naar Canada, Verenigde Staten, Australië, Nieuw-Zeeland, Brazilië en Zuid-Afrika. De radio en het Polygoon journaal besteedden aandacht aan de grote economische voordelen van een verhuizing over de grenzen. Men ging op zoek naar het paradijs.
Het aantal arbeiders dat nodig was voor de productie van onder andere de levensmiddelenindustrie in Zaandam leidde ertoe dat arbeiders van elders werden uitgenodigd. Grote bedrijven gingen op zoek naar goedkope krachten, voornamelijk mannen, in andere landen en ontvingen ze met open armen. De periode 1870 – 1970 wordt in de Canon van de Zaanstreek de Provisiekast genoemd. In 1960 werd een overeenkomst gesloten door de overheid met Italië en in 1961 met Spanje. In die periode lieten bijvoorbeeld Albert Heijn en ADM Scheepsbouw woningen bouwen in Zaandam-Zuid, zoals de zogenaamde Spaghettiflat waar Daniela Tasca een boek over schreef. In 2007 verscheen de gelijknamige documentaire over de “Italiaanse” flat in de Clusiusstraat.
Na de Tweede Wereldoorlog, in de jaren van de wederopbouw, waren weer veel arbeiders nodig. Men ging er van uit dat de mannen niet lang zouden blijven. In 1964 sloot de Nederlandse regering een wervingsovereenkomst met (het grotendeels Aziatische) Turkije en in 1969 met het Afrikaanse Marokko. In 1968 ontstond door fusie de Stichting Begeleiding Buitenlandse Werknemers Zaanstreek. Toen de regelgeving voor tijdelijke arbeidsmigratie strenger werd in de jaren zeventig na de oliecrisis lieten mensen gezinsleden overkomen. Het heen en weer pendelen voor alleen werk was toen bemoeilijkt.
In 1979 werd door het Kabinet Van Agt-Wiegel besloten dat gevestigde migranten en Nederlanders zo veel mogelijk gelijk moesten worden behandeld. Daarom hoefden migranten, net als Nederlanders, niet meer aan een inkomenseis te voldoen om met hun gezin te worden herenigd.
Werkgevers waren verantwoordelijk voor huisvesting, zoals Bruynzeel voor hun werknemers uit Turkije.
Türan Gül (1940−1997), journalist en gastarbeider, schreef in zijn column Rozentuin in de Typhoon over de Turkse gemeenschap in Zaandam. Vanzelfsprekend namen nieuwkomers van toen hun levensovertuiging mee en als gevolg daarvan opende de Sultan Ahmet Moskee in 1994 de deuren. Destijds was de moskee met 1500 m2 één van de grootste van West-Europa. Er is een gebedsruimte, een zaal voor evenementen, klaslokalen en een kantine als ontmoetingsplaats. Inmiddels gaan meer mensen die in Zaandam wonen de stad uit, dan dat er naartoe komen om te werken. Sinds 2004 geldt het vrije verkeer van werknemers binnen de Europese Unie.
De jongemannen van de jaren vijftig hebben nu de leeftijd van opa’s gekregen en hun eventuele kinderen en kleinkinderen groeien op in de hedendaagse multiculturele samenleving. Iemands achtergrond heeft altijd invloed op zijn of haar leven. In moeilijke economische tijden, zoals nu met de coronacrisis, is het voor alle jongeren van belang erbij te horen en verbinding te maken. Kleinkinderen die het primair of voortgezet onderwijs volgen willen straks werken, wonen, leven en liefhebben ongeacht waar hun opa vandaan komt. De term gastarbeider is natuurlijk hopeloos verouderd en maakt deel uit van de (Zaanse) historie. Als je in Zaandam woont, ben je een Zaandammer.
Bron: Delpher, Wikipedia, Canon van Nederland, GAZ, De Spaghettiflat (ISBN 978−90−78381−37−2), www.vijfeeuwenmigratie.nl www.geschiedenisbeleven.nl https://iisg.amsterdam/nl
Aangeleverde foto’s