Panorama zaandam by Tilemahos Efthimiadis

‘Van den ontzettende brand, die de halve Dam ver­woest’
van onze redac­tie, Ruud Meijns

BrandDam2(Titel hoofd­stuk in Brandweer­schet­sen, 1930)
‘Het was een zwoele nacht, maandag 10 juli 1911, ongeveer 2 uur, toen een hevige ramp de gehele gemeente in opschud­ding bracht’. Zo begint het hoofd­stuk over de grote brand van 1911 aan de Dam in Zaan­dam uit het boekje ‘Brandweer­schet­sen’ van H.A.L. van Hei­jns­ber­gen. Deze brand was niet alleen groot wat omvang aan pan­den betreft, maar ook door het over­li­j­den van 6 per­so­nen uit het gezin Heij.



De ocht­end na de brand


“Toen ik het dak­luik open­drukte, vloog oogen­blikke­lijk een regen van vuur naar bin­nen. Het brulde daar­boven. We rek­ten ons uit, we kropen naar het uiter­ste punt en hielden ons aan de schoorsteen vast, maar we zagen of hoor­den niets. We riepen luid­keels, maar er kwam geen antwo­ord, zoo­dat we wel moesten aan­nemen, dat er van red­den geen sprake kon zijn”.
Uit: Brandweer­schet­sen van H.A.L. van Hei­jns­ber­gen, 1930, blz. 39 e.v.


Het was een grote brand vooral natu­urlijk door de zes slachtof­fers uit het gezin Heij; vader, moeder en kinderen van 4, 5, 10 en 13 jaar oud. Het vuur begon in café de Nieuwe Beurs waar­van dhr. Heij de beheerder was. Zijn fam­i­lie sliep op de tweede verdieping. De twee oud­ste jon­gens uit het gezin wis­ten aan de vuurzee te ontsnap­pen.

De brand sloeg een groot gat in de gevel­wand van de Dam. De brand ver­woestte niet alleen het pand van drie verdiepin­gen waar de fam­i­lie Heij woonde. Ook het naast­gele­gen pand van de ban­ket­bakker Joh. A. Dil waar­boven dhr. K. van Drunen z’n kamers had, de sigaren­winkel van de heer C. Abbesté, het depot van de firma Verkade aan de Dam, met boven­won­ing van de fam­i­lie Fontijn, een hoog pand, en de grote ijz­er­waren­zaak met winkel, achter­huis (aan de Damkade) en won­ing van de Gebroed­ers Perk allen aan de Dam wer­den in de as gelegd.


BrandDam1
Een mooie kaart van voor de brand.
Vlak achter het witte zon­nescherm ligt café de Nieuwe Beurs waar de brand begon.
Daar waar drie man­nen lopen is het Wapen van Ams­ter­dam. Alles daar­tussen werd aan de Dam een prooi voor de vlammen.

BrandDam5
Het vuur sloeg o.a. via de zold­ers over naar de Damstraat naar het Maas­trichtse Bier­huis (later bek­end als IJs­sa­lon Tempo), een zeer groot hoog pand met 2 boven­wonin­gen met daar­boven de won­ing van dhr. Dillewijn. Ook aan de achterz­i­jde, de Damkade, sloeg het vuur toe. Het leegstaande pand van Singer met twee verdiepin­gen en een zolder.

Ook aan de Damkade stond het pakhuis van de gebroed­ers Perk, het grote hotel Het Wapen van Ams­ter­dam dat zowel aan de Dam als aan de Damkade stond, 3 verdiepin­gen en een zolder, het café van de heer J. Hes­sels en een klein pakhuis van twee verdiepin­gen aan de Damkade, vroeger van de heer Sol.

BrandDam3 BrandDam6

De brandweer bracht alles wat ze had in stelling om de vuurzee te bed­win­gen. De motor­spuit, de hand­spuit en de dri­jvende spuit kwa­men in werk­ing, 9 hand­spuiten, maar het was onbe­gonnen werk.

BrandDam4Het vuur brei­dde zich in drie richtin­gen uit; naar links en rechts en naar achteren richt­ing Damkade. Van Hei­jns­ber­gen schri­jft, ‘Het was een wan­hopige strijd. We kwa­men spuiten en krachten tekort, want we waren er niet tegen opge­wassen’. Er werd in Ams­ter­dam om hulp gevraagd en die stu­urde de varende motor­spuit de ‘Jan van der Hei­j­den’. Geza­men­lijk wist men de brand eron­der te krijgen.

Foto nablussen

In de nacht waren al duizen­den mensen naar de brand komen kijken en ook de vol­gende dag bleven mensen zich ver­gapen aan de rav­age met in gedachten dat daar 6 lev­ens waren verwoest.

Rouwkaartje

BrandDam9De woens­dag daarop vond de begrafe­nis plaats. Men vertrok vanaf het adres van een fam­i­lielid aan de Hogendijk met drie koet­sen en negen vol­gwa­gens. In de eerste koets het stof­fe­lijk over­schot van de vader, in de tweede dat van de kinderen als laat­ste de koets met het lijk van de moeder. De stoet maakte op weg naar de begraaf­plaats een omweg naar de plek van het onheil. Langs de route ston­den rijen dik belang­stel­len­den opgesteld.

Een grote stoet begelei­dde de wagens naar het kerk­hof waar men voor­zorgs­maa­trege­len had getrof­fen om de massa mensen in goede banen te lei­den. Er wer­den woor­den gespro­ken door dom­i­nee Beuke­laar, een broer van mevrouw Heij en het school­hoofd van twee van de kinderen. Tenslotte bedankte de broer van de overleden vader de aan­wezi­gen voor de laat­ste eer die de overlede­nen was bewezen.

BrandDam7 BrandDam8


De stoet — en — Belang­stelling buiten de begraaf­plaats.


Link
De foto’s zijn allen afkom­stig uit het gemeen­tearchief Zaanstad. Er is een PDF gemaakt van alle foto’s die met deze brand te maken hebben en deze kun­nen via deze link apart bekeken wor­den.
Link naar deze foto’s op groter for­maat schade – PDF – klik hier:
https://​www​.his​torisch​-zaan​dam​.nl/​w​p​-​c​o​n​t​e​n​t​/​u​p​l​o​a​d​s​/​2021​/​07​/​F​o​t​o​s​-​B​r​a​n​d​-​1911​.​p​d​f

Deze brand was de aan­lei­d­ing om tot een grondige reor­gan­isatie van de Zaan­damse brandweer te komen. Het bestaande materieel was onvol­doende en ver­oud­erd zoals de hand­spuiten. Ze wer­den ver­van­gen door 7 motor­spuiten en ook nog een tweede dri­jvende spuit werd in gebruik genomen.


Joomla tem­plates by a4joomla