Panorama zaandam by Tilemahos Efthimiadis

Kinder­voed­ing

Van onze redac­trie, Ruud Meijns

kindervoeding0

Weet U wat De Kinder­voed­ing was? Waarschi­jn­lijk niet, ik wist het ook niet tot ik iemand sprak die me erop attent maakte. Zij woonde in de Jan Wind­houw­er­straat en zag dat arme kind­jes er kwa­men eten.

De Verenig­ing Kinder­voed­ing — Zaan­dam.

In de win­ter van 18971898 vor­mde een aan­tal verenigin­gen in Zaan­dam het Comité voor Kinder­voed­ing. De betrokken verenigin­gen waren de Maatschap­pij tot Nut van ‚t Alge­meen, afdel­ing Zaan­dam; de tim­mer­lieden­v­erenig­ing; de bakkers­gezel­len­bond; de vrouwen­v­erenig­ing; het Ned­er­land­sch Onder­wi­jz­ers Genootschap en de Bond van Ned­er­landse Onder­wi­jz­ers. Het comité gaf de kinderen van arme oud­ers driemaal in de week een warme maaltijd. In totaal wer­den zo tussen de 64 en 133 kinderen gevoed.

Het Comité voor Kinder­voed­ing schreef een open­bare ver­gader­ing uit voor 25 mei 1898. Tij­dens deze ver­gader­ing werd ver­slag gedaan van de werkza­amhe­den van het comité en werd de Vereenig­ing Kinder­voed­ing opgericht.

Tij­dens een vol­gende ver­gader­ing, op 17 juni, werd het regle­ment vast­gesteld en een bestuur gekozen, bestaande uit mevrouw G. Sasse-​Middelhoven, mej. M.M. van der Stadt, de heren W. Bax (voorzit­ter), W.J. Manssen (pen­ning­meester) en A. Klaver (sec­re­taris). Mevrouw Sasse — echtgenote van de arts Johan Sasse en één van de ini­ti­atiefne­mers van de verenig­ing — bedankte voor de bestu­urs­func­tie. Haar plaats werd ingenomen door mevrouw H.W. v.d. Stadt-​Helderman.

kindervoeding1De Verenig­ing Kinder­voed­ing stelde zich ten doel om arme kinderen een warme maaltijd te geven en op deze manier arm­lastige oud­ers te onder­s­te­unen. In de win­ter, wan­neer hun vader zon­der werk zat, kre­gen kinderen zo toch te eten. Aan­vanke­lijk wer­den drie maalti­j­den per week ver­strekt, later wer­den dit er zes. De verenig­ing mocht gebruik maken van de eet­zaal en de keuken van het Weeshuis van de Ned­er­lands Her­vor­mde Gemeente bij de Papen­pad­sluis in West-​Zaandam. De kinderen uit ‚t Kalf en Oost-​Zaandam kre­gen toestem­ming om de voet­gangers­brug over de Zaan te gebruiken, die de Com­missie van het Fonds De Hoop in 1882 had laten aan­leggen en voor het gebruik waar­van nor­maal gespro­ken tol werd betaald.

Foto: West­z­i­jde 206 voor­ma­lig weeshuis.

De ver­strekking van de maalti­j­den was in han­den van een ‚com­missie van uitvo­er­ing’, die uit circa der­tig dames bestond en onder lei­d­ing stond van mej. S. Boshart en mej. Jet de Bruijn. De verenig­ing kreeg haar inkom­sten uit onder andere col­lecten en con­tribu­ties van leden, giften en (vanaf 1901) gemeen­telijke sub­si­dies. Pieter Pauw, gemeen­ter­aad­slid en wethouder van Zaan­dam, en na zijn dood zijn weduwe financier­den het ‚klom­pen­fonds’, dat aan elk kind drie paar klom­pen verstrekte.

Toen in 1901 het Weeshuis werd ges­loopt, week de verenig­ing uit naar een leegstaand gebouw naast café de IJs­beer en ver­vol­gens naar de vroegere speelzaal van de Nuts-​bewaarschool aan het Fransepad. Op 4 jan­u­ari 1922 opende de verenig­ing een eigen gebouw aan het einde van de Bloem­gracht (‚het Blokje’). Later werd dit de Jan Windhouwerstraat.

In 1917 wer­den de statuten van de verenig­ing opgesteld. Over de doel­stellin­gen en mid­de­len van de verenig­ing werd daarin het vol­gende vast­gelegd: De verenig­ing wilde in de win­ter­maan­den aan behoeftige schoolkinderen van alle gezindten doel­tr­e­f­fend voed­sel ver­strekken, zo nodig ook kled­ing, een en ander ter bevorder­ing van wat in artikel 35 van de leer­plichtwet (van 1900) was vast­gelegd (namelijk, dat kinderen van arm­lastige gezin­nen in aan­merk­ing kon­den komen voor uit­del­ing van schoolvoed­ing en kled­ing). Wijzigin­gen in de statuten wer­den goedgekeurd bij de Konin­klijke Besluiten van 22 sep­tem­ber 1923, num­mer 36, en 10 juni 1931, num­mer 48.

Op 26 juni 1943 werd de Verenig­ing Kinder­voed­ing ont­bon­den. Dit gebeurde overeenkom­stig de veror­den­ing van de Rijkscom­mis­saris voor het bezette Ned­er­land­sche gebied (Seyss-​Inquart) van 28 feb­ru­ari 1941. Drie maan­den later, op 10 sep­tem­ber 1943, werd het pand van de verenig­ing overgeschreven op naam van de Sticht­ing Ned­er­land­sche Volks­di­enst (zie noot), die warme maalti­j­den zou gaan ver­strekken aan alle leer­lin­gen van de lagere school en het ver­vol­go­nder­wijs (de ulo of mulo).

Tij­dens de honger­win­ter, in 19441945, richtte een aan­tal burg­ers een noodor­gan­isatie op (de Sticht­ing Noodor­gan­isatie Zaan­dam), die onder andere voed­sel­pakket­ten samen­stelde en noodzieken­huizen inrichtte. In samen­werk­ing met het oude bestuur van de Verenig­ing Kinder­voed­ing wer­den vanaf jan­u­ari 1945 ook weer warme maalti­j­den ver­strekt aan onder­voede kinderen. Voor deze maalti­j­den maakte men gebruik van het pand aan de Jan Windhouwerstraat.

kindervoeding2

Het pand van de Kinder­voed­ing aan de Jan Wind­houw­er­straat, later in gebruik als Club­huis De Sluis, ges­loopt in 1958.

Na afloop van de Tweede Werel­door­log maakte de Raad voor het Recht­sher­s­tel in Den Haag de liq­ui­datie van de verenig­ing ongedaan en kreeg de verenig­ing haar bezit­tin­gen weer terug. De verenig­ing wilde haar werkza­amhe­den graag bli­jven voortzetten, maar in 1947 ver­sch­enen er twee rap­porten van de directeur van de gemeen­telijke geneeskundige en gezond­hei­ds­di­enst en de schoolarts van de dis­trictss­choolart­sen­di­enst Zaandam-​Oostzaan. Beide rap­porten pleit­ten voor het ver­strekken van schoolvoed­ing op medis­che grond­slag. De ver­strekking van voed­sel aan schoolkinderen moest uit de sfeer van de bedel­ing komen en alle kinderen de voed­ingsstof­fen geven die ze nodig had­den: schoolmelk, vitamine-​staal-​biscuits en eiwitkoeken met sojameel.

De Verenig­ing Kinder­voed­ing speelde even met het plan om een sticht­ing ‚ten alge­mee­nen Nut’ op te richten, ‚het Blokje’, en het gebouw aan de Jan Wind­houw­er­straat aan deze sticht­ing over te dra­gen. Omdat het oprichten van een sticht­ing toch meer kostte dan beg­root, vond dit plan geen door­gang. Het gebouw aan de Jan Wind­houw­er­straat werd verkocht aan de gemeente Zaan­dam en op 5 april 1955 besloot de algemene leden­ver­gader­ing tot ont­bind­ing van de verenig­ing. Het saldo van de verenig­ing, circa fl. 35.000,-, werd geschonken aan acht­tien verenigin­gen die het jeugdw­erk bevorderden.

Noot

Ned­er­land­sche Volksdienst

De Ned­er­land­sche Volks­di­enst werd in juli 1941 opgericht. De oprichters van de NVD wilden al het sociale werk in Ned­er­land bun­de­len in deze organ­isatie. In de prak­tijk kwam de zorg neer op steun aan slachtof­fers van bom­barde­menten, ver­strekking van voed­sel, kled­ing en babyuitzetten aan aanstaande moed­ers, jeugdtand­ver­zorg­ing en wijkver­pleg­ing. Als gevolg van de nation­aal­so­cial­is­tis­che rassen­leer kwa­men gehand­i­capten en bejaar­den niet voor zorg in aan­merk­ing. De NVD gaf alleen hulp aan Arische gezin­nen. Zieken wer­den wel geholpen, maar ook weer alleen als ze Ariër waren.

Bron-foto’s: Archief De Verenig­ing Kinder­voed­ing — Zaan­dam. Gemeen­tearchief Zaanstad, Wikipedia

Joomla tem­plates by a4joomla