DE TYPHOON ALS VERZETSBLAD
C A N O N VA N D E Z A A N STR E E K
Hoeveel weten wij nog van onze Zaanse geschiedenis? Kennen we alleen de gebeurtenissen uit onze eigen tijd of gaat het historisch besef dieper? Hoeveel zouden wij moeten weten of willen weten? Wat zijn eigenlijk de belangrijkste gebeurtenissen uit onze Zaanse geschiedenis en voor wie waren die belangrijk? Wat vindt u belangrijk? Rob Swart en Peter Roggeveen duiken in de geschiedenisboeken en geven de komende maanden veel antwoorden in de Geschiedeniscanon van de Zaanstreek.
De Typhoon als verzetsblad
Eerste exemplaar verscheen op 12 oktober 1944
Bron: NHDagblad Zaanstreek, zaterdag 2 januari 2010
Door: Peter Roggeveen
De Typhoon, Dagblad voor de Zaanstreek, kwam rechtstreeks voort uit de illegaliteit. Het was een echt verzetsblad waarvan het eerste exemplaar verscheen op 12 oktober 1944. Het blad werd uitgebracht door de Rooms Katholieke Centrale (RKC), een overkoepeling van het katholieke verzet.
De eerste maanden van De Typhoon verliepen tumultueus. Het begon al met een discussie over de naam. Het eerste verzetskrantje van de RKC werd op 10 oktober 1944 gelanceerd onder de naam De Moffenzeef. Veel stelde het niet voor: een aan beide kanten getypt velletje, vol typefouten. Vanuit de illegaliteit was er veel kritiek op de naam, die veel te provocerend werd bevonden.
Het verhaal wil dat er tijdens een discussie over de naam van het blad een Engels vliegtuig overvloog van het type Typhoon. ’Waarom noemen we de krant niet De Typhoon?’ opperde iemand ter plekke. Aldus geschiedde.
Stencilmachine
Na de verschijning van het eerste nummer op 12 oktober 1944, wederom getypt op een velletje, kreeg het blad snel steun van verschillende verzetsgroepen. Van een dagblad was echter geen sprake. Vanaf 22 oktober 1944 kwam het uit als een weekblad.
De oplage bedroeg een paar honderd exemplaren die in elkaar werden geknutseld op de stencilmachine in de filmcabine van het rooms-katholieke verenigingsgebouw De Bond in de Zaandamse Oostzijde. Het papier, stencils en inkt werd geleverd door boekhandel Brinkman aan de Westzijde. Eigenaar Willem Brinkman was actief in het verzet, onder meer als districtsleider voor onderduikers.
Hij overleefde de oorlog niet en overleed op 20 februari 1945.
Het aantal artikelen, berichten en commentaren nam dusdanig toe dat besloten werd de stencilmachine te verruilen voor een drukpers.
Drukpers
De drukpers bevond zich in de drukkerij van Jan Vos aan de Oostzijde, vrijwel tegenover het rooms-katholieke verenigingsgebouw.
Op 3 december 1944 rolde de eerste gedrukte krant van de pers. Om het risico op ontdekking van de illegale drukkerij te spreiden, werd de zetterij verplaatst naar een ’geheime kamer’ in de katholieke bibliotheek aan de Zuiddijk.
Die voorzichtigheid bleek geen overbodige luxe. Tijdens een inval van de Duitsers in de drukkerij van Vos werd veel materiaal in beslag genomen. Toch was De Typhoon daarmee niet ter ziele. Uit Amsterdam werd met paard en wagen een gedemonteerde vlakpers naar Zaandam vervoerd die een plek kreeg in de boekbinderij van Gerrit Fiddelaar aan de Oostzijde. De benodigde stroom werd afgetapt van bedrijven in de omgeving. Bij stroomuitval, geen zeldzaamheid in die tijd, werd een beroep gedaan op mankracht waarbij de pers met touwen heen en weer werd getrokken.
Een bijzondere editie was de bevrijdingskrant die op zaterdag 5 mei 1945 verscheen en deels gedrukt was op oranje papier.
Drukkerij Stuurman
Na de bevrijding werd de krant voorgezet als Stichting De Typhoon, een dagblad, met als uitgever H.P. Stuurman, van drukkerij Stuurman op de hoek Westzijde/Herengracht. De eendracht tijdens de oorlogsjaren veranderde als snel in tweedracht bij de naoorlogse De Typhoon.
De oorspronkelijke initiatiefnemers van RKC wilden een katholieke krant maken, terwijl andere betrokkenen kozen voor een neutrale krant. Het leidde tot wrijvingen. Die liepen zo hoog op dat hoofdredacteur Erwin Baumgarten in 1946 vertrok, broer Walter volgde in 1948. Na het vertrek van de beide Baumgartens ontstond een nieuwe situatie met andere mensen aan het roer die niet betrokken waren geweest bij de illegale De Typhoon.
Cees Meijer werd in 1951 aangesteld als nieuwe hoofdredacteur. Er veranderde meer. Stichting De Typhoon werd gewijzigd in NV Uitgeverij De Typhoon met als directeuren H.P. en A. Stuurman.
In 1958 verhuisde het dagblad naar een nieuw pand op de hoek van de Westzijde/Zeemansstraat. Drukkerij Stuurman verhuisde kort daarna naar een nieuw pand aan de Zeemansstraat. In 1969 fuseerde De Typhoon met Damiate Pers in Haarlem, uitgever van onder andere het Haarlems Dagblad.
Op 15 februari 1992 volgde nogmaals een fusie waarbij De Typhoon en De Zaanlander samensmolten tot het huidige Dagblad Zaanstreek.
Gerrit Groot
Gerrit Groot (1918−1981) stond aan de basis van het illegale blad De Typhoon. De rooms-katholieke geestelijke stond bekend als ’de verzetskapelaan’.
Hij werd in 1939 tot priester gewijd. In april 1941 werd hij kapelaan bij de Sint-Bonifatiusparochie aan de Oostzijde. Groot raakte al snel betrokken bij het verzet door hulp te bieden aan onderduikers. Ook speelde hij een belangrijke rol in de Rooms Katholieke Centrale (RKC), een overkoepeling van het katholieke verzet.
In 1944 werd hij een van de stuwende krachten achter de oprichting van de rooms-katholieke verzetskrant De Typhoon.
In augustus 1945 vertrok hij als kapelaan naar Rotterdam. Was later rector, godsdienstleraar, pastoor en deken.
De Zaanlander
De historie van De Zaanlander gaat terug tot november 1886. De oprichter was J.C.Peereboom uit Wormerveer. Het verscheen aanvankelijk als weekblad in de Zaanstreek.
Tussen 1914 en 1938 verscheen De Zaanlander meerdere keren per week.
Vanaf 1938 werd de krant een dagblad met zo’n 18.000 abonnees. De oplage werd gedrukt bij de Zaanlandsche Stoomdrukkerij v/h E.N.Smit Ez. aan de Stationsstraat in Koog aan de Zaan.
In de Tweede Wereldoorlog reed het blad een scheve schaats. De Zaanlander behoorde tot de dagbladen die zich schikte in de door de Duitse bezetter opgelegde maatregelen. Zo volgde een verplicht samengaan met kranten in de regio’s Alkmaar, Hoorn, Schagen en Den Helder. Deze krantencombinatie kreeg een nieuwe hoofdredactie met een nationaal-socialistische signatuur.
Dat leverde De Zaanlander na de bevrijding een verschijningsverbod op tot september 1946. In 1949 ging De Zaanlander op in de Verenigde Noordhollandse Dagbladen dat in totaal zeven edities omvatte. In 1992 fuseerden De Verenigde Noordhollandse Dagbladen met Damiate Holding, uitgeefster van onder meer De Typhoon. Dat leidde weer tot het samengaan van De Zaanlander en De Typhoon tot de nieuwe uitgave Dagblad Zaanstreek.