SANS PAREIL — BEZOEK NAPOLEON AAN ZAANDAM
C A N O N VA N D E Z A A N STR E E K
Hoeveel weten wij nog van onze Zaanse geschiedenis? Kennen we alleen de gebeurtenissen uit onze eigen tijd of gaat het historisch besef dieper? Hoeveel zouden wij moeten weten of willen weten? Wat zijn eigenlijk de belangrijkste gebeurtenissen uit onze Zaanse geschiedenis en voor wie waren die belangrijk? Wat vindt u belangrijk? Rob Swart en Peter Roggeveen duiken in de geschiedenisboeken en geven de komende maanden veel antwoorden in de Geschiedeniscanon van de Zaanstreek.
Bliksembezoek van Napoleon
Uitspraak ’Sans pareil’ van keizer waarschijnlijk verzinsel
Bron: NHDagblad Zaanstreek, 14 november 2009
Op 10 oktober 1811 was Zaandam in rep en roer. Pas op het allerlaatste moment had men bericht ontvangen dat keizer Napoleon Zaandam zou bezoeken. Er was minder dan een dag om het bezoek voor te bereiden.
foto: De Voorzaan ten tijde van het bezoek van Napoleon in 1811
Maar alle moeite was vergeefs, want Napoleon verdween even snel uit Zaandam als hij was gekomen. Alle Zaandamse notabelen waren diep teleurgesteld. Dat gold niet voor het meisje Aaltje. Zij ontving van de keizer een schitterend gouden, met parels versierd horloge.
Er was met recht sprake van een bliksembezoek. Napoleon was met zijn gemalin Maria Louisa op 9 oktober aangekomen in Amsterdam. In Zaandam ontving men op 10 oktober de mededeling dat de keizer van plan was de stad de volgende dag te bezoeken. Omdat het bericht pas laat in de avond op de 10e binnenkwam, was het sprake van de nodige paniek.Nog diezelfde avond werden stadsomroepers op pad gestuurd om het volk mee te delen dat de keizer in aantocht was. Eigenaren van woningen die langs de keizerlijke route stonden, werden met klem verzocht hun huizen te versieren.
Verrassing
Het bezoek kwam kort voor het keizerlijk decreet van 21 oktober 1811 waarin Oost-Zaandam en West-Zaandam werden verenigd tot één gemeente. Voor de Zaandammers kwam deze maatregel als een volslagen verrassing. Het was in feite een gedwongen huwelijk.
Op de heuglijke dag zelf, de 11e oktober, werd er stevig aangepakt. Er werd aan de Voorzaan zelfs een speciale steiger gebouwd, versierd met erebogen. Om drie uur ’s middags was het grote moment daar. De keizer meerde af en werd ontvangen door de burgemeester (’maire’) H.C. Göbel van West-Zaandam, de maire van Oost-Zaandam en de commissaris van politie. De keizer beende vervolgens naar het Czaar Peterhuisje, keek er rond en keerde weer terug naar de haven, stapte aan boord en voer weer richting Amsterdam.
Perplex
De Zaandamse notabelen stonden perplex. Het bezoek had slechts een half uurtje geduurd. De teleurstelling gold vooral het vele werk dat voor niets bleek te zijn geweest. Zo waren in de gehele Zaanstreek maar liefst acht fraaie erebogen in grote haast opgericht en waren zowel particuliere als openbare gebouwen, molens en fabrieken versierd.
Bovendien waren twee herenhuizen in gereedheid gebracht om de keizer tijdens zijn bezoek te ontvangen. Tal van bloemenmeisjes stonden in hun mooiste jurk klaar. Twee meisjes stonden gereed om de keizer te verwelkomen met een versje. Dat lukte uiteindelijk slecht één meisje.
In een getrouw verslag van de gebeurtenis schreef maire Göbel:
„Op de been was een grote menigte. De lucht weergalmde van vreugdegejuich. Het was met smart dat wij hoogstdenzelfden onze Gemeente weder zagen verlaten. Het was niet de beheerscher van Gansch Europa die zich vertoonde, neen het was de liefderijke vader in den kring zijner dankbaare kinderen. Jammer is het dat wij het geluk niet hebben mogen genieten onzen Monarch langer in ons midden te zien.”
Alle voorbereidingen vielen in duigen. Göbel rept met geen woord over het ’sans pareil’ dat Napoleon uitgeroepen zou hebben bij het verbluffende uitzicht over de Binnenzaan, staande op de brug over de Groote sluis. De keizer heeft zeer waarschijnlijk nooit op die brug gestaan. Hij had gewoonweg geen tijd, zoals hij ook geen tijd had om een gepland dejeuné dinatoir ten huize van een notabele ingezetene te nuttigen.
Parels
Het enige tastbare aandenken aan het bezoek van de Franse keizer is een gouden met parels versierd horloge dat Aaltje, het dochtertje van Aris van Broek Adriaansz. van Napoleon ontving, als dank voor haar welkomstgedichtje.
Zij ontving het horloge niet uit handen van de keizer. Het horloge werd haar later toegezonden door de hertogin van Montebella. Het horloge is een juweeltje. Het bestaat uit een gouden kast, afgewerkt met parels en groen email. De voorzijde bestaat uit een parelkrans met lauwerkrans en de letter N van goud op een groen email fond. De achterzijde heeft een parelrand op groen email met gouden sterretjes. De bijbehorende horlogeketting is vervaardigd van geregen gouden kraaltjes, afgewisseld met *kornalijnen kraaltjes. Het geheel was verpakt in een kartonnen etui met verguld Napoleontisch wapen.
Peter Roggeveen
Bronnen: Dagblad De Typhoon,
Dagblad De Zaanlander, Dagblad voor de Zaanstreek
*Kornalijn (of carneool) De naam van deze vurig roodoranje steen is afgeleid van het Latijnse woord ‘carnis’ wat vlees betekent.
Expo horloge
Het horloge werd in 1874 tentoongesteld op een twee maanden durende expositie van ’Zaanlandsche oudheden en merkwaardigheden’ in het gemeentehuis van Zaandam. De expositie telde in totaal ruim 1.700 door particulieren ingezonden voorwerpen.
Inzender van het horloge was destijds P.F. Dekker te Zaandam. In 1941 schonk F. Dekker het horloge aan de Zaanlandse Oudheidkamer te Zaandijk.
In mei 1953 schonk mejuffrouw M.J. Dekker, verblijvend in rusthuis Schaerweyde te Zeist, de ketting eveneens aan de Zaanlandse Oudheidkamer. En in die Oudheidkamer aan de Lagedijk, nu Honig Breethuis geheten, bevindt zich dat kleinood nog steeds.
Chaotische tijd
Het moet voor de inwoners een chaotische tijd zijn geweest.
In 1795 maakten ze mee dat de Republiek der Nederlanden werd vervangen door de Bataafse Republiek. Met de benoeming van Lodewijk Napoleon in 1806 tot koning veranderde de republiek plotseling in een koninkrijk. En vier jaar later, in 1810, werd Holland ingelijfd bij Frankrijk.
Van vrijheid was onder het Franse juk geen sprake meer. Er opereerde geheime politie, er was censuur en de Franse taal werd als verplicht vak op scholen ingevoerd. De Zaanstreek draaide op voor de kosten van inkwartiering van de Fransen.
Vooral de gegoede burgerij merkte dat in de portemonnee in de vorm van hoge belastingen op onroerend goed. Daarnaast werden er hoge accijnzen op wijn, bier en turf ingesteld.
Kwaad bloed
De bezetter zette vooral kwaad bloed met de maatregel tot gedwongen inschrijving voor krijgsdienst in het Franse leger. Aan de hand van deze inschrijvingslijst werd vervolgens geloot wie in Franse krijgsdienst moest. In de Zaanstreek leidde dat in april 1813 tot een volksoproer waarbij de zes leiders via snelrecht door de Franse krijgsraad ter dood werden veroordeeld.
Napoleon Bonaparte (Ajaccio (Corsica), 15 augustus 1769 — Longwood House (Sint-Helena), 5 mei 1821) was Eerste Consul van Frankrijk (1799 — 1804) en daarna keizer der Fransen (1804 — 1815) als Napoleon I van Frankrijk. In die hoedanigheid werd hij de machtigste man van Europa en een van de bekendste en invloedrijkste figuren in de wereldgeschiedenis
Na de scheiding van Joshepine, trouwde Napoleon in maart 1810 met Marie Louise, aartshertogin van Oostenrijk en een nicht van Marie Antoinette; door dit huwelijk was hij verbonden aan de Duitse koninklijke familie. Zij kregen één zoon, Napoleon Francis Joseph Charles (1811 – 1832)