LEG­EN­DARISCHE BRAND IN 1954 — ZAANS VEEM

C A N O N VA N D E Z A A N STR E E K
Hoeveel weten wij nog van onze Zaanse geschiede­nis? Ken­nen we alleen de gebeurtenis­sen uit onze eigen tijd of gaat het his­torisch besef dieper Hoeveel zouden wij moeten weten of willen weten? Wat zijn eigen­lijk de belan­grijk­ste gebeurtenis­sen uit onze Zaanse geschiede­nis en voor wie waren die belan­grijk? Wat vindt u belan­grijk? Rob Swart en Peter Roggeveen duiken in de geschiedenis­boeken en geven de komende maan­den veel antwo­or­den in de Geschiedenis­canon van de Zaanstreek.

Bron: NHDag­blad Zaanstreek, 6 juni 2009

Assur­adeuren in paniek door grote schade Zaans Veem

Leg­en­darische brand in 1954
Peter R. Roggeveen
De groot­ste brand die ooit in de Zaanstreek heeft plaats­gevon­den was zon­der twi­jfel de ‚Veem­brand’ in de Oost­z­i­jde die in okto­ber 1954 de pakhuizen Ned­er­land en Czaar Peter, vol­gepakt met cacaobo­nen, in de as legde.
De nablussing duurde drie weken.

De schade bedroeg des­ti­jds elf miljoen gulden, een bedrag dat bij de assur­adeuren tot paniek lei­dde. Wan­neer we die schade­post ver­talen naar 2009 is de ver­menigvuldig­ing met fac­tor 10 een redelijke, zelfs beschei­den schat­ting. Daarmee komen we uit op een bedrag van 110 miljoen gulden, ofwel 50 miljoen euro. Een ongek­end en nog nooit ge?venaard bedrag.

Assis­ten­tie
De brand van het Zaans Veem werd op vri­jdag­mor­gen 15 okto­ber 1954 om 5.05 uur ont­dekt.
Het vuur brei­dde zich razend­snel uit. Na ander­half uur ston­den de pan­den Czaar Peter en Ned­er­land van onder tot boven in lichter­laaie. In aller ijl werd winkels en woon­huizen in de omgev­ing ontru­imd. Omdat de brandweer van Zaan­dam voor een onmo­gelijke taak stond, werd de assis­ten­tie ingeroepen van de korpsen uit Koog aan de Zaan, Zaandijk, West­zaan en Wormerveer. Om tien uur’s mor­gens arriveerde ook de blus­boot Jan van der Hey­den uit Ams­ter­dam.
Met don­derend ger­aas stortte rond 8.45 uur de steen­massa aan de straatz­i­jde tegen de vlakte. Een gedeelte van de der­tig meter hoge muur viel naar bin­nen en zorgde voor een explosie van vuur en vlam­men. Een ander stuk stortte aan de Zaankant omlaag.
Angstaan­ja­gende tafer­e­len speelden zich omstreeks 9.30 uur af toen een zij­muur van pakhuis Ned­er­land instortte en men dacht dat er brandweer­lieden onder het puin terecht waren gekomen. Gelukkig bleken er geen slachtof­fers te zijn.

Spi­jsvet­ten
De pakhuizen Czaar Peter (gebouwd in 1898) en Ned­er­land (gebouwd in 1912) waren in huur bij het Zaans Veem. Zij dien­den als opslag­plaats voor spi­jsvet­ten, cacabo­nen, cacaoaf­val, ma’s-zetmeel, ver­pakkings­ma­te­ri­aal, veevoer en een grote par­tij deuren van Bruynzeel. In totaal had­den ruim twintig bedri­jven er goed­eren opges­la­gen.
De voor­ma­lige rijst­pel­lerij Zaan­dam (gebouwd in 1888), het derde pakhuis, gehu­urd door het silobedrijf van de Gebrs. Gort, bevatte 3.000 ton tarwe van Wes­sa­nen.
Met 150 brandweer­lieden en der­tig slan­gen werd de strijd tegen het vuur gevo­erd. De toeschouw­ers vie­len bij de helse brand, waar­bij ieder kwartier ??n miljoen aan goed­eren in vlam­men opging, van de ene sen­satie in de andere. Op een gegeven ogen­blik kwam er een trage stroom bran­dende cacaoboter uit pakhuis Ned­er­land vloeien die zijn weg zocht naar de Zaan. In min­der dan geen tijd stond het water over een groot opper­vlak in brand.

Paniek
In de assur­antiehoek op de Ams­ter­damse beurs heer­ste de dag na de brand weinig min­der dan paniek over de miljoe­nen­cat­a­strofe.
De Zaan­damse pakhuis­brand had met een schade­post van 11 miljoen zelfs de brand van 1949 van het Blaauwhoe­den­veem in Ams­ter­dam (schade 8 miljoen) overtrof­fen. Vele verzek­er­ings­maatschap­pi­jen waren erbij betrokken, ook Franse en Amerikaanse verzek­er­aars. Zij ston­den voor de taak om de miljoe­nen te moeten uitk­eren: 9,5 miljoen aan goed­eren en 1,5 miljoen aan gebouwen.
Een paar cijfers: bij de brand werd ruim 9.000 meter slang ingezet. Ruim 20 spuiten lever­den slag, waaron­der alle 14 van Zaan­dam, aange­vuld met de spuit van de haven­di­enst, de spuiten van Koog aan de Zaan, Zaandijk, West­zaan en Wormerveer, de bedri­jfs­brandweer van Pieter Schoen & Zoon en de spuit van het Zaans Veem zelf. De brandweer­lieden wer­den door de Gemeen­telijk Vri­jwillige Brandweer beloond voor hun dien­sten met een uur­loon van nul gulden per uur.

Sloop
De bran­dende cacaoboter liet zich niet gemakke­lijk bed­win­gen. Met der­tig man werd er nage­blust.
Tien dagen later sloe­gen er nog vlam­men uit het pakhuis Ned­er­land en vloeide er nog een dikke stroom cacaoboter in de Zaan die zo dik was dat ze, na in het water te zijn gestold, met bijlen moest wor­den doorge­hakt. Op woens­dag 27 okto­ber werd een begin gemaakt met het opruimen van de ru?nes door slop­ers­bedrijf P.R. Roosch uit Rot­ter­dam. Met draglines, bull­doz­ers, lieren, bran­ders en sni­jders togen twaalf arbei­ders aan het werk.
Het smeulde nog steeds. Met een spuit werd dag en nacht de boel nacht gehouden. Het slop­ers­bedrijf had vier maan­den voor de klus uit­getrokken.

Beruchte rep­u­tatie
In het boek ?Zaanse brand­kro­niek 1941 – 2000? is een overzicht opgenomen van grote bran­den met de schadebedra­gen. Bron van de bedra­gen is de Verenig­ing van Bran­das­sur­adeuren. De cijfers tonen ondubbelzin­nig aan dat de Zaanstreek een beruchte rep­u­tatie heeft opge­bouwd met betrekking tot brand­schade. In een tabel is de totale schade over de peri­ode 1988 – 2000 omges­la­gen per inwoner. Dat lev­ert voor de Zaanstreek over deze peri­ode een schade per inwoner op van liefst 1800 gulden. Daarmee voert de Zaanstreek met stip de lijst aan van 19 gemeen­ten met meer dan 100.000 inwon­ers. Tweede staat Apel­doorn met 800 gulden schade per inwoner.
Groot­ste bran­den
De Zaanstreek kan gerust brandgevoelig wor­den genoemd. Dat is altijd al zo geweest, maar de afgelopen zestien jaar span­nen de kroon met kolos­sale bran­den die enorme schade­posten oplever­den. Het begint met de brand van Wastora op 30 augus­tus 1993 met een schade van 45 miljoen gulden. Wastora wordt op de voet gevolgd door de cacao­brand op het Mol­let­jesveer te Wormerveer op 25 okto­ber 1996. Dat leverde een schade­post op van 40 miljoen. Imposante bran­den zijn ook die van Euro­fill te Zaan­dam op 8 april 1994 (schade 25 miljoen) en die van Kloost­er­meubel in Assendelft op 14 novem­ber 1997 (schade 25 miljoen). De brand van Machine­fab­riek Duyvis te Koog op 21 juli 1996 (schade 15,5 miljoen) mag er ook zijn. En wat te denken van de brand die het winkel­cen­trum West­erkoog te Koog weg­vaagde op 7 juni 1995 (schade 15 miljoen).
Het jaar 2003 stond geheel in het teken van grote cacao­bran­den. Op 3 juli 2003 ging bij Fur­ness Logis­tics in Zaan­dam zo?n 17.000 ton cacaopoeder in rook op. De schade­post werd ger­aamd op 47 miljoen euro. Op 18 decem­ber 2003 was het weer raak, dit keer bij ADM Cocoa in Wormer. Daar ging 14.000 ton in vlam­men op. Ook hier schom­melde de schade­post in de buurt van de 45 miljoen euro.