HAN­NIE SCHAFT, HET MEISJE MET HET RODE HAAR

C A N O N VA N D E Z A A N STR E E K
Hoeveel weten wij nog van onze Zaanse geschiede­nis? Ken­nen we alleen de gebeurtenis­sen uit onze eigen tijd of gaat het his­torisch besef dieper? Hoeveel zouden wij moeten weten of willen weten? Wat zijn eigen­lijk de belan­grijk­ste gebeurtenis­sen uit onze Zaanse geschiede­nis en voor wie waren die belan­grijk? Wat vindt u belan­grijk? Rob Swart en Peter Roggeveen duiken in de geschiedenis­boeken en geven de komende maan­den veel antwo­or­den in de Geschiedenis­canon van de Zaanstreek.

Bron: NHDag­blad Zaanstreek, 7 maart 2009
Door: Rob Swart
foto: Han­nie Schaft ® samen op de foto met Truus Menger

Han­nie Schafts uit­stapje naar Zaan­dam
Het meisje met het rode haar
Een toe­val­lige voor­bi­j­ganger, zou je kun­nen zeggen. Toch is Han­nie Schaft een sym­bool van het verzet aan de Zaan.
Een tegen­pool van Wall­raven van Hall, die een paar weken gele­den in de canon stond. Hij was de rege­laar en de financier. Han­nie Schaft hanteerde het pis­tool.
De recht­en­stu­dente Han­nie Schaft kwam na de Feb­ru­ar­is­tak­ing gelei­delijk in het verzet. Eerst was het alleen praten en pro­test­eren, maar toen de joden­ster ver­plicht werd, begint ze met het ste­len van iden­titeits­be­wi­jzen. Dat deed ze in de kleed­kamers van zwem­baden en de garder­obes van open­bare gele­gen­heden. De papieren waren bestemd voor onder­duik­ers. Han­nie Schaft raakte zo ook betrokken bij het zoeken naar onder­duikadressen.
Het was een bericht over een vergeld­ings­ac­tie dat Han­nie Schaft deed besluiten om zich bij het gewapend verzet aan te sluiten. Tien Haar­lem­mers wer­den op 1 feb­ru­ari 1943 geëx­e­cu­teerd als wraak voor de moord op een Duitse onderof­ficier.

Schaft meldde zich bij de RVV (Raad van Verzet) en kreeg haar eerste opdracht: het doo­d­schi­eten van een Duitse SD-​officier (sicher­heits­di­enst, inlichtin­gen­di­enst). Toen ze de trekker over­haalde klonk er geen schot en de zoge­naamde SD’er stelde zich voor als Frans van der Wiel, com­man­dant van de RVV. Han­nie had haar toe­lat­ing­sex­a­men gehaald. Han­nie Schaft sprak goed Duits en werd daarom vaak ingezet om met mil­i­tairen aan te pap­pen en infor­matie in te win­nen. Maar op 27 novem­ber 1943 pleegde ze haar eerste sab­o­tagedaad, samen met Jan Bonekamp uit IJmuiden en Jan Brasser uit Krom­me­nie. De elek­triciteits­cen­trale van Velsen-​Noord was het doel­wit. Slechts één van de springlad­in­gen ging af, maar de moed die eruit geput werd was groot.

Bonekamp
Met Jan Bonekamp zou Han­nie Schaft de daarop vol­gende maan­den veel samen­werken. Bonekamp was fanatiek. Hij sluit zich aan bij meerdere verzets­groepen om maar zoveel mogelijk te kun­nen doen en soms werkte hij op eigen houtje. Zo schoot hij buiten medeweten van zijn eigen RVV een con­troleur van per­soons­be­wi­jzen dood. Kwam hij terug van een ’missie’ dan pleegde hij te zeggen: „Weer een­tje min­der.” Bonekamp en Han­nie kun­nen het goed met elkaar vin­den en het lag dan ook voor de hand dat ze samen een lastige liq­ui­datie voor hun reken­ing namen, namelijk die van de Zaan­damse ’foute’ poli­tie­man Ragut. Ze wacht­ten hem op 21 juni 1944 op in de West­z­i­jde ter hoogte van de Heren­gracht. Toen Ragut naderde fiet­ste Han­nie Schaft hem tege­moet en schakelde hem met een schot uit. Jan Bonekamp zou hem met een tweede schot van dicht­bij doden, echter Ragut was hem te snel af en schoot Bonekamp in de buik. Hij vol­bracht zijn opdracht, maar werd zwaarge­wond ingerek­end en overleed.

Han­nie Schaft werkte veel samen met de zussen Truus en Fred­die Over­stee­gen. Duit­sers uithoren, inlichtin­gen over­bren­gen, koerier­swerk. Na de dood van Bonekamp gin­gen Han­nie en Truus samen op jacht. In het najaar van 1944 waren de Haar­lemse rechercheurs Krist, Willemse en Smit het doel­wit. Over­stee­gen schoot op 5 sep­tem­ber Smit neer, maar de aan­lag van Schaft op Willemse mis­lukte. Samen zouden ze Krist uitschake­len. Toen ze klaar ston­den om te vuren klonken er onverwachts schoten en bleek dat een andere verzets­groep ze voor was.
Op 1 maart schoot Han­nie met Truus de politie-​inspecteur Zierikzee neer. Op 15 maart mis­lukte een onvoor­bereide aanslag. Op 19 maart belden Han­nie en Truus aan bij de ver­rader Gerdo Bakker en schoten hem neer. Op 21 maart was madame Sieval, een bron van de SD, het doel­wit. Een dikke bon­t­jas redde haar leven.

Exe­cutie
De ’pro­duc­tie’ was zo groot dat het bijna wel mis moest gaan en dat gebeurde dezelfde dag nog, zij het anders dan te verwachten was. Han­nie Schaft werd ingerek­end bij een gewone straat­con­t­role. Aan­vanke­lijk wis­ten de Duit­sers niet eens wie ze in han­den had­den. Pas later bleek de aange­houden vrouw de ’rothaarige Mädel’ te zijn.
Han­nie Schaft werd op 17 april doo­dgeschoten. Ondanks het Duitse principe om geen vrouwen te exe­cuteren. Ondanks de afspraak — het einde van de oor­log naderde — om geen gevan­gen meer om te bren­gen. De SD’er Emil Rühl, die jacht maakte op Han­nie Schaft en haar in de gevan­ge­nis sprak, zei in 1975: ’Kein Gerechtigkeit aber Vergel­tung’.
ROB SWART

foto: Jaar­lijks is in Haar­lem op de laat­ste zondag van novem­ber een her­denk­ing van Han­nie Schaft.

Boek en film
•De Aanslag van Harry Mulisch gaat over de moord op de NSB’er Fake Ploeg (Fake Krist). Zijn lijk wordt voor het huis van de fam­i­lie Steen­wijk gelegd. In zijn zoek­tocht naar wat er gebeurd is ont­moet Anton Steen­wijk Cor Takes (Jan Bonekamp) en Truus Coster (Han­nie Schaft).
•De Aanslag is ook ver­filmd. In de film ’Het meisje met het rode haar’ gaat Han­nie Schaft in verzet nadat er op haar geschoten is en een jon­gen voor haar ogen sterft.
Samen met Hugo pleegt ze aansla­gen. Hugo wordt bij een van de acties gedood. Hij heeft een foto van Han­nie bij zich en daarom wordt er jacht op haar gemaakt. Tegelijk probeert Han­nie de ver­rader te liq­uideren die Hugo’s dood heeft veroorzaakt.

Sym­bool van verzet
Na de oor­log werd Han­nie Schaft een sym­bool van het verzet tegen de bezetting en nog later ook een sym­bool van vrouwen die voor hun recht opkomen. Er zijn scholen naar haar genoemd, straten en pleinen. In Haar­lem is in novem­ber een her­denk­ing. In Zaan­dam wordt op inter­na­tionale vrouwendag een her­denk­ing gehouden bij het mon­u­ment in de West­z­i­jde.
Han­nie Schaft was in een aan­tal opzichten uniek. Er waren meer vrouwen die in verzet kwa­men, maar alleen zij is gefusilleerd. Han­nie Schaft is ook de enige vrouw op de ere­be­graaf­plaats in Bloe­men­daal. Toen ze daar op 27 novem­ber 1945 werd (her)begraven waren koningin Wil­helmina, prinses Juliana en prins Bern­hard erbij.
De ’pop­u­lar­iteit’ van Han­nie Schaft is niet altijd zo groot geweest. In de tijd van de scherpe tegen­stelling tussen oost en west, tussen kap­i­tal­isme en com­mu­nisme, kwam Han­nie Schaft jaren na haar dood aan de ver­keerde kant terecht. Velen wilden om haar com­mu­nis­tis­che achter­grond niets van Han­nie Schaft weten. De her­denk­ing van 1951 werd zelfs ver­bo­den en er werd poli­tie ingezet om die te ver­hin­deren.
In 1982 kwam defin­i­tief een einde aan die houd­ing, toen prinses Juliana in het Kenau­park in Haar­lem een beeld onthulde.
Gemaakt door Truus Menger.

Truus Over­stee­gen heet sinds haar huwelijk Truus Menger. Ze is beeld­houw­ster en heeft het beeld op de Wil­helminabrug gemaakt dat aan de Feb­ru­ar­is­tak­ing herin­nert. Ook het Han­nie Schaft-​monument in Haar­lem is van haar hand.
Truus is overleden 18 06 2016.
Fred­die Over­stee­gen heet sinds haar huwelijk Fred­die Dekker.
Bron­nen: han​ni​eschaft​.nl verzetsmu​seum​.org
Truus Menger-​Oversteegen: Toen niet, nu niet, nooit
Wim Swart: Zaanstreek in bezettingsjaren.