Een Zaanse Berlinerin en de val van de Muur

_{Van onze redac­tie, Greet Plekker-​van Sante}

Mag ik me even voorstellen? Wil Nota, aan­ge­naam.
Miss­chien bij som­mige 65-​plussers van U nog bek­end als kap­pers­dochter uit de Oost­z­i­jde. In augus­tus 1941 geboren, bezocht ik de kleuter– en lagere school bij de non­net­jes op de Bloem­gracht en daarna de ULO er tegen­over, die later naar het Rogge­plein ver­huisde (en door ons scholieren oneer­biedig de „Staats­gevan­ge­nis“ genoemd werd, naar ons school­hoofd, de heer A. Staats).
Ik was bevoor­recht, want ik mocht er 5, inplaats van 4 jaar ver­to­even alvorens mijn diploma te halen.

Jume­lage
Via een oproep van de Gemeente Zaan­dam bij 3 ULO-​scholen kon­den scholieren o.l.v. de heer K. Sikma, gemeen­ste sec­re­taris, en mevrouw E. Heikens-​Zandt, maatschap­pelijk werker, voor 3 weken naar Berlijn in een uitwissel­ing­spro­gramma opgezet door de Europesche Gemeen­schap.
In Schul­land­heim Neukölln, Berlin-​Wannsee. Am grossen Wannsee ⁵⁶⁄₅₈ wer­den de scholieren van Zaan­dam ingek­wartierd. Tegelijk waren er scholieren van dezelfde leefti­j­den uit Ander­lecht (Bel­gië), Boulogne Bil­lan­court (Frankrijk), Ham­mer­smith (Enge­land) en Neukölln. Als eerste onderdeel van het pro­gramma was een Welkom door Burge­meester Willy Brandt van West-​Berlijn. Er was een zeer gevarieerd pro­gramma. De scholieren verbleven 2 weken aan de Wannsee en een week bij gas­toud­ers in Berlijn.

Foto: Aan de Berliner Weise. Met Wil Nota, Willy Capelle, achter hen Frans Bachet, Rob­bert Hoek­stra en Cees Boon.
Foto: Wil en Greet en de Berliner Bär.
Kran­ten­foto: In de Neuköll­ner Zeitung van 12 augus­tus 1957 werd er al over Wil en haar vriendin Ank (de Vries) gespro­ken bij een modeshow.

Foto: Schul­land­heim Neukölln, Berlin-​Wannsee. Am grossen Wannsee ⁵⁶⁄₅₈ — Tien­tallen jaren later hebben we ervaren dat in dit gebouw de grote Wannsee Con­fer­en­tie 20 jan­u­ari 1942 is gehouden waar de verni­etig­ing van Joodse mensen is afge­spro­ken. Na de Tweede Wereld oor­log wilde de Berli­jnse gemeente het gebouw een bestem­ming geven voor de jeugd. In de jaren zes­tig is het ver­bouwd met bestem­ming museum.

Weer terug in Zaan­dam kon ik bij Bruynzeel Fineer en Vlo­eren dan enige jaren ten­min­ste van mijn type­diploma prof­iteren. Maar, omdat het bloed nu een­maal kruipt waar ’t niet gaan kan, werd de kap­pers­dagschool in Ams­ter­dam voor een jaar mijn bestem­ming. Met veel vakken­nis en 2 diploma’s verder mocht ik dan ervar­ing opdoen in een kleine kap­per­szaak op de O.Z.-Achterburgwal, waar als aardige bijkom­stigheid, het con­tact met dames uit het milieu mijn vooro­orde­len als sneeuw voor de zon lieten verdwijnen.

In die tijd (1963) werd ook het con­tact met mijn correspondentie-​vriend Klaus Krüger, die ik tij­dens mijn vakanties 1957 en 1959 in het kader van een jeug­duitwissel­ing (de Jume­lage) in Berlijn leerde ken­nen, inten­siever. Plot­sel­ing ging alles zeer snel. Voor ik ’t wist zat ik in Berlijn, werkte als kap­ster, trouwde en kreeg 2 dochters. Heimwee? Nou en of en niet te kort! Dus waren we zo vaak in Ned­er­land, dat we op een dag maar een apparte­men­tje in Wormerveer kochten. Fam­i­lie, vrien­den en ken­nis­sen kon­den langs komen, zon­der dat het mijn oud­ers te veel werd.

De Muur
Onder­tussen werkte ik hier in Berlijn bij de VVV in het Europacen­ter aan de Kur­fürs­ten­damm. Als we logé’s had­den was een bezoek aan „de muur“ een eerste vereiste. Vanaf een plat­form kon je er dan over­heen kijken naar Oost-​Berlijn. Achter het prikkel­draad zag je o.a. de dicht­gemet­selde ramen en stond daar soms iemand, die voorzichtig wuifde. Dat was streng ver­bo­den! (Dus slik maar weg, die brok in je keel). Voor Berli­jn­be­zoek­ers onvoorstel­baar, maar ook voor de Berli­jn­ers zelf bleef dit schan­delijke bouww­erk onbe­gri­jpelijk. We moesten er mee leven en dat lukte eigen­lijk tamelijk goed, al wer­den we con­stant met de neus op de feiten gedrukt.

West-​Berlijn, een eiland in Oost-​Duitsland
West-​Berlijn was nu een­maal een eilandje in Oost-​Duits gebied, waar je alleen kon komen per vlieg­tuig of via de tran­sitwe­gen per trein en auto. Met heel veel opon­thoud door controle’s aan de gren­zen. (Een trein­reisje van en naar Ams­ter­dam duurde toen b.v. 12 uur: de Volk­spolizei zocht met speurhon­den naar eventuele vluchtelin­gen, onder en in de trein en de elek­trische loco­motieven wer­den uit­gewis­seld tegen DDR– stoom­loks aan het begin en weer teruggewis­seld aan het einde van het tran­sit­tra­ject. Tegen­wo­ordig zijn we bin­nen 6 uurt­jes in Amsterdam).

9 novem­ber 1989
Als ik zo terug kijk naar die his­torische gebeurte­nis in Berlijn op 9 novem­ber 1989 krijg ik nog steeds kip­pen­vel. De uit­tocht van DDR-​burgers naar Hon­ger­ije en (toen nog) Tsje­choslowak­ije was al maan­den­lang aan de gang. Hon­gar­ije had de gren­zen naar het Westen al op 2 mei 1989 geopend, zodat al veel vluchtelin­gen via Oost­en­rijk naar Duit­s­land kwa­men. In Praag zat de West-​Duitse Ambas­sade bomvol en kon­den de mensen pas uitreizen nadat onze toen­ma­lige min­is­ter van buiten­landse zaken Hans-​Dietrich Gen­scher met de Tsjechis­che regering een overeenkomst had gesloten.

Intussen maak­ten de stille tochten op maanda­gen en de bijeenkom­sten in de kerken van Leipzig, Dres­den en Oost-​Berlijn geschiede­nis. Op 9 okto­ber 1989 kwam op uitn­odig­ing van het Zen­tral Komi­tee der SED, Michail Gor­bat­sjov (toen pres­i­dent der Sov­je­tu­nie en secretaris-​generaal van de Kom­mu­nis­tis­che Par­tij) naar de „Haupt­stadt der DDR“ om aldaar het 40-​jarig bestaan te vieren. Het volk zag in „Gorbi“ zijn grote kans. Hij was toch de ini­tia­tor van de Glasnost-​beweging en de Per­e­stroika. Tij­dens de feestelijkhe­den in het Palast der Repub­lik kwam de menigte in opstand. De poli­tie kwam en haalde bakzeil. De kreet: “Wir sind das Volk“ kwam als uit één mond. Vri­jheid en democ­ra­tie was hun eis.

Uitein­delijk kwam dan op 9 novem­ber 1989 de bevri­jd­ing. Het bestuur van de DDR had geca­pit­uleerd en maakte tij­dens een per­skon­fer­en­tie voor de t.v. bek­end, dat vanaf dat moment de gren­zen naar het Westen geopend waren en het iedereen vrij stond van hun opnieuw gewon­nen vri­jheid gebruik te maken. Ver­bi­js­ter­ing en ongeloof alom – maar al gauw waren alle grensover­gan­gen naar West-​Berlijn ver­stopt met mensen, die hele­maal uit hun bol gin­gen. Mijn kinderen waren erbij, maak­ten poort­jes voor de door­gangers en ston­den samen met hen op de muur te dansen.

Mijn ver­slagje van 20 jaar gele­den vertelt hoe ik deze dolle dagen na de 9de novem­ber heb beleefd. De uit­spraak van oud-​bondskanselier Willy Brandt tij­dens een bezoek aan West-​Berlijn op 10 novem­ber 1989: „Jetzt wird zusam­men wach­sen, was zusam­men gehört“, kon ein­delijk waar wor­den. Na 40 jaar weer één Duit­s­land met 16 deel­staten, 11 oude en 5 nieuwe.

Foto: een stukje muur

Nu, 20 jaar later, zijn de emoties langzaam weggeëbd. We zijn alle­maal nog happy, dwz. het meren­deel van ons, want geloof het of niet, er zijn nog steeds een aan­tal igno­ran­ten, die de muur terug willen hebben. Als resumee kun­nen we stellen, dat het saamhorighei­ds­gevoel helaas nog te wensen over­laat. Dit kan o.a. daaraan liggen, dat de lev­en­son­der­houd­skosten in de nieuwe deel­staten weliswaar geste­gen zijn op west­niveau, de inkomens daar­ente­gen bij gelijke arbeid nog steeds ca. 20% lager zijn. Ook de hoge werkelooshei­d­stoe­s­tand draagt daar­toe bij alhoewel de staatskas nog steeds finan­ciële hulp ver­leent om de bedri­jven in staat te stellen weer te con­cur­reren. De hele DDR-​economie lag immers in duigen! Maar daar komen we wel weer uit – de tijd zal het leren. Over een paar gen­er­aties zijn we vast een heel stuk verder.

Ich bin ein Berliner Bol, maar …
Wat mij betreft: ik zit hier lekker en kan van mezelf gerust zeggen: ich bin ein Berliner Bol. Maar blijf even­goed een Hol­landse kaaskop. Zowel hier in Berlijn als ook in Ned­er­land heb ik een fijne fam­i­lie (uit­ge­breid met een klein­dochter) en een grote vrien­den– en ken­nis­senkring. Met mijn nieuwe part­ner zing en speel ik in een oper­akoor, gaan we ieder jaar naar de recep­tie ter gele­gen­heid van koninginnedag in de Ned­er­landse Ambas­sade en zin­gen daar uit volle borst het Wil­hel­mus mee. Reizen doen we ook graag, ’t liefst naar Italië en uit­er­aard naar Ned­er­land, want: oost west, thuis best. Toch?
Ik wens U een fijne dag toe. En komt U ook gerust eens hier op bezoek, want „Berlin ist immer eine Reise wert” – echt waar!
Tschüss en hartelijke groeten van Wil Nota

Er was in 1945 een verdel­ing van Berlijn afge­spro­ken met een Amerikaanse, Engelse, Franse, en Sov­jet sec­tor (of bezetting).

Wil Nota 05-​08-​1941 Zaan­dam - 20-​03-​2021 Berlijn