Mevr. Anne Nieuwburg

_{Van onze redac­tie, door Ruud Meijns}

Een leven in de schi­jn­wer­pers. In gesprek met Mevr. Anne Nieuw­burg.
Zo rustig als ze nu op de bank in haar kamer in het Men­nis­ten­erf zit was ze beslist niet als ze met haar zus in de nok van het cir­cus aan de trapeze hing. Die heftige tij­den zijn nu voor­bij. Met haar 40e jaar nam ze afscheid van het cir­cusleven en het variété.

Mevr. Anne Nieuw­burg, geboren 23-​03-​1931, in het zieken­huis in Utrecht omdat er in de gemeente Zeist, waar de fam­i­lie woonde, geen zieken­huis was. Ze kwam uit een gewoon burg­ergezin, haar vader werkte als toneelmeester in the­aters in Utrecht en Zeist. Zijn grote passie was het cir­cus en hij hoopte dat zijn kinderen daar ooit werkzaam zouden zijn. Al snel wer­den de klein­t­jes getraind in zin­gen, accordeon spe­len en tap­pen (tap­dansen) en dan af en toe werd er opge­tre­den voor ama­teurverenigin­gen. In het gezin waren drie dochters, maar alleen de oud­ste twee, Coby en Anne, had­den er lol in. Maar als er een foto van de zus­jes in de krant kwam waren ze natu­urlijk wel trots. Het stud­eren stond ze wel wat tegen want veel buiten spe­len was er niet bij.

Op de foto rechts, staan ze, nog heel jong als accordeon­is­ten bij een amateurgezelschap.

Vader begon toen ze drie was al met rekken en strekken. Maar ja, als kind wil je spe­len en niet dat hij je benen uit elkaar rukte en elke dag een stukje verder. Dan zei hij wel “een klein stukje verder al doe je maar een cen­time­ter. We doen het nog één keer”. Dan zei m’n zuster wel “hij bli­jft maar aan de gang”. Dan zei ik weer, “ach laten we het maar doen dan zijn we er weer vanaf”. Dan moest je die spa­gaten doen en dat is alle­maal rek­w­erk. Het is het beste om dat te doen als je jong bent en alles nog in de groei is. Maar we hebben wel gejankt hoor, dat vergeet je nooit meer. Toen ze wat ouder waren, met 6 jaar, begon de echte acro­batis­che train­ing want vader wilde zo de kans om in het cir­cus te komen ver­groten. Maar dat ging nogal eens met pijn en huilen gepaard. Uitein­delijk von­den we het wel prachtig. Vooral als er dan een stukje in de krant van je kwam. Moeder vond het niet zo pret­tig, ook het trainen niet. Ze is ook nooit mee geweest naar optre­dens of naar het cir­cus. In Zeist zijn de meis­jes nooit naar school geweest, vader gaf ze zelf les. Het echte leren kwam pas toen ze aan het cir­cus ver­bon­den waren. Met het cir­cus reisde ook een schoolmeester mee die de jong­sten les gaf.

Het cir­cus begon toen ze 14 of 15 jaar oud waren. Het gezin was toen al uit Zeist vertrokken naar Ams­ter­dam. De hoofd­stad was belan­grijk omdat daar de arti­esten­beurs in de Nes was geves­tigd. Daar ging je heen om je act te verkopen en con­tracten bin­nen te halen. Ze waren nog min­der­jarig dus vader was degene die de con­tracten afs­loot en zijn handteken­ing zette. Om meer kans te maken moesten ze de hoogte in vond vader; de trapeze. In de syn­a­goge aan het Water­looplein von­den ze gele­gen­heid om in de hoogte te trainen (zie foto). Daar­voor mochten ze gebruik maken van een toes­tel van het cir­cus dat in de koe­pel van de syn­a­goge werd opge­hangen Als je iets wilt bereiken in het cir­cus moet je steeds nieuwe acts uit­denken want anders boeken ze je niet meer.

Het seizoen liep van april tot okto­ber. Dan trokken ze met het cir­cus, in een car­a­van, het land door. Van de ene plaats naar de andere en in de win­ter woon­den ze thuis in Ams­ter­dam. De win­ter werd ook gebruikt om in het var­iété te werken; in de nacht­clubs. Geen trapezew­erk, maar een acro­baten­num­mer. Haar moeder ging nog nooit mee. Ze vond het niks om in zo’n wagen te moeten wonen, maar m’n vader vond het prachtig. Hij had ook altijd tegen z’n dochters gezegd als je wilt trouwen moet je iemand uit het arti­esten­vak kiezen. Maar ja, de liefde kiest z’n eigen weg. Er was een leuke knul, Ben, die als knecht bij het cir­cus werkte en hielp bij het opbouwen. Ondanks de waarschuwing van vader gebeurde het toch; toen begonnen de moeilijkheden.

Pa wilde wel z’n toestem­ming geven, maar dan moest de aanstaande wel het vak leren om zo met z’n drieën verder te gaan. Gelukkig zag hij er wel iets in. Vele jaren later gaf vader, hij was toen achter in de vijftig, het stokje over. Hij vond toen dat Ben genoeg gezien had hoe het in het cir­cus werkte om zelf de con­tracten af te sluiten. Vader ging toen niet meer mee op tournee en pakte z’n oude val van toneelmeester weer op, zodat hij toch nog tussen de arti­esten kon werken.

Op de foto Coby, Ben en Anne.

Maar met het huwelijk komen ook de kind­jes. Toen ze zwanger was heeft ze nog tot drie maan­den voor de bevalling gew­erkt. Ze was 21 jaar toen ze van haar eerste beviel. Gelukkig was haar moeder zo goed om de eerste tijd op het kind te passen tot duidelijk werd hoe het komende seizoen eruit kwam te zien. Daarna gin­gen de kinderen gewoon mee op reis. Ze is moeder van drie jon­gens. Een van de jonget­jes is op zes-​jarige leeftijd overleden tij­dens de polio-​epidemie in 1956. Hoewel hij ingeënt was kreeg hij het toch en raakte totaal verlamd.

Als je ingeschreven stond bij de Arti­esten­beurs zorgde die voor de con­tracten niet alleen in Ned­er­land maar ook voor andere lan­den. Zo hebben ze veel in het buiten­land opge­tre­den. Heel Europa zijn ze door­getrokken; Frankrijk, Spanje Hon­gar­ije, Duit­s­land, noem maar op. En als er prob­le­men waren met con­tracten kon je altijd voor hulp bij de beurs aan­klop­pen. Je kon je daar ook verzek­eren tegen ziekte en zeer. Maar een con­tract is een con­tract. Je kon dus niet zomaar zeggen dat je je niet lekker voelde en maar thuis bleef. Altijd door­gaan, hoe slecht je je ook voelde.

In de win­ter­maan­den was het var­iété; Rem­brandt­splein en Lei­d­se­plein. In de nacht­clubs werk­ten ze dan voor de pauze rond een uur of tien het eerste deel af en dan veel later het tweede deel. Het werd dan zo laat dat ze niet meer alleen over straat naar huis durf­den. Dus was haar man elke avond de klos om ze op te halen.

Trapeze, hoog in de cir­cus­tent kent zo z’n gevaren. Het was tij­dens een zomer waarin het heel warm was. Ze had­den zich goed voor­bereid en van alles gedaan om gli­j­den, door het zweten te voorkomen. In die tijd werd zon­der net gew­erkt. Dat werd Ben fataal. Hij stortte tij­dens een optre­den naar bene­den. Brak z’n rug op vele plaat­sen en heeft een jaar lang in het zieken­huis in het gips gelegen.

Maar ja; the show must go on. De con­tracten waren getek­end en er moest wor­den opge­tre­den. Gelukkig had Coby ken­nis aan een Engelse col­lega, die ook trapezew­erk deed, die wel wilde invallen voor Ben. En zo wer­den de resterende drie maan­den tot okto­ber afgew­erkt. Nu zul je nie­mand meer zon­der net zien werken, maar dat was toen juist de sen­satie. Na dat ongeval heeft hij het trapezew­erk nooit meer kun­nen doen. Hij deed mee aan de num­mers voor de pauze en na de pauze deden de twee zus­jes de act. Anne haalt uit een grote envelop nog een artikel van een grote krant waarin het hele ver­haal van de val van haar man beschreven wordt.

Je moet in dit werk volledig op elkaar kun­nen vertrouwen en goed oplet­ten want je weet dat er geen net onder je hangt. En toch is het gebeurd. Annie haalt een foto tevoorschijn. Soms hing Coby aan mijn tenen en we deden in de act onze schoen­t­jes uit, voor de sen­satie, dus het kan makke­lijk gaan glijden.

Maar als je zolang met elkaar werkt hoef je niet veel te zeggen. Als hij me alleen al aan­keek wist ik al dat er iets niet goed was. Je reageert heel snel op elkaar. Maar, zoals gezegd, je moet gedurende de act volledig gecon­cen­treerd zijn en je niet laten afleiden.

Het werk was zwaar, want je hield soms wel twee mensen in de lucht. De dok­ter hier in het Men­nis­ten­erf heeft wel eens gezegd dat m’n rug een war­boel is. Het is alle­maal uit elkaar getrokken door die krachten die erop komen te staan. Ja, en aan een stokkie hangen is linke soep voor mijn zuster, maar ik hield het alle­maal vast. En dan moet je bedenken dat ze nog in de rondte werd gere­den door mij.

Als we naar het buiten­land gin­gen deden we dat op eigen kosten, met de auto of met de trein. Daar had­den we ons ook voor verzek­erd bij de beurs. We traden dan niet in een gewone cir­cus­tent op maar in gebouwen zoals Carré in Ams­ter­dam. Die wer­den dan zo omge­bouwd dat je met pistes kon werken. Het waren alle­maal vaste gebouwen. Maar ja, dan moest je zelf zor­gen dat alle spullen bijv. in Hon­gar­ije terecht kwa­men. We gin­gen meestal met de trein dan kon alles in een wagon.

In Ned­er­land traden we altijd met cir­cussen op. Drie dagen Breda en dan weer 6 uur rij­den naar een vol­gende plaats voor een paar dagen. Het waren de grote cir­cussen zoals Strass­burger, Bol­tini of Renz. Bij Bol­tini hebben we wel drie jaar achtereen gew­erkt. Dat was mogelijk omdat we elk jaar nieuwe trucs lieten zien. Je kunt niet elk jaar met het­zelfde aankomen. We traden toen onder de naam “De Benanco’s” op, van Ben, Anne en Coby en de AnCo’s, samengesteld uit onze namen. Als we dan arriveer­den in een dorp of stad hield je een optocht om te laten zien dat we er waren. Dan moesten we met de optocht mee­doen op een paard. Zo’n optocht, dat zie je tegen­wo­ordig ook niet meer. Nou ik durf niet in de buurt van een paard te komen, maar m’n zus wel. Die heeft samen met de dochter van een paar­den­dresseur nog meegedaan aan een paar­den­num­mer in de piste. Zij was de acro­bate die op het paard sprong en aller­lei acts uitvo­erde ter­wijl het paard rond rende.

Toen de kinderen groter wer­den gin­gen ze mee op tournee en leer­den ze wat in de cir­cuss­chool, maar uitein­del zijn ze toch naar de gewone lagere school gegaan. Mijn man vond dat ze goed moesten leren voor hun toekomst. Maar het was wel eens lastig; als ze moest optre­den zaten de kinderen in de loge met een oppas en als zij dan haar num­mer kwam doen riepen de jon­gens kei­hard „Mamma”. Een van de jon­gens was eens zoek. Ze von­den hem onder het beren­hok en die beer probeerde hem met z’n poot door de tralies te pakken. Gelukkig is dat niet gelukt.

Als je zo op reis bent mocht je nooit in je wagen bli­jven. De knechten die de tent ‚s nachts had­den afge­bro­ken wilden dan nog wel eens een slaapje doen, maar dat mocht niet. Soms werd je langs de weg gezet door de poli­tie voor controle.

Het var­iété was heel anders dan het cir­cus, een heel ander milieu, vooral in die nacht­clubs. Ik bleef altijd maar in de kleed­kamer tot ik aan de beurt was en nam een boek mee. Als ik dan klaar was ging ik me snel omk­le­den en weg wezen. Maar ja, je ver­di­ende er zo goed in. Ik kwam nooit boven. Ze had­den dat wel graag dat je aan de bar kwam zit­ten, dan kon je wat drinken en kreeg je er nog pro­cen­ten voor betaald. Maar ik dacht altijd laat dat de danser­essen maar doen want dat is mijn werk niet. Ze probeer­den je het wel aan te smeren, maar m’n vader heeft daar altijd voor gewaarschuwd. Er wer­den ook wel invallen gedaan door de poli­tie om te kijken of er geen min­der­jari­gen in de clubs werk­ten. Die zaten meestal in de striptease. Ik heb in clubs gew­erkt zoals Fem­ina, Extase (zie foto) en het Rem­bran­thof met het waerorgel. Ook nog een tijdje in Odeon, de bioscoop. Daar deed ik een pauzenummer.

Na de val van Ben zijn ze toch nog enige seizoe­nen doorge­gaan maar uitein­delijk werd dat, ook met de kinderen te zwaar. Anne heeft het werk gedaan tot ze in de veer­tig was. Ze had drie kinderen en het werd haar te veel om dat samen met optre­den te com­bineren. Met het ouder wor­den komen ook de onzek­er­he­den. Angstig om hele­maal naar boven te klim­men, sneller ver­moeid, duizelig soms. Dat gecom­bi­neerd met een gezin, laat thuis en weer vroeg op, deed haar besluiten ermee te stop­pen. Haar zus Coby is gelijk­er­tijd gestopt. Ze is inmid­dels overleden. Haar man Ben werkte in het oud-​ijzer op het Water­looplein en zorgde voor het inkomen. Er stond aan het plein een loods en hij deed de inkoop voor die zaak. Hij heeft dat tot aan z’n dood, in 2004, gedaan.

De Arti­esten­beurs leeft nu nog een beetje voort want één­maal in de twee weken komen oud-​artiesten bij elkaar in De Nes om elkaar te ont­moeten, herin­ner­in­gen op te halen en een bor­reltje te drinken.