Kuiperij Tiemstra zo getrouw mogelijk nagebouwd
Bron: NHD Zaanstreek, 21 mei 2011. door: José Pietens
De verstilde sfeer van toen
Eén stap over de drempel en je bent zestig jaar terug in de tijd. In de schuitenmakerij op de Zaanse Schans wordt zo getrouw mogelijk de vroegere kuiperij van de gebroeders Tiemstra nagebouwd. Het museum gaat 1 juni 2011 open, tegelijk met het vieren van vijftig jaar Zaanse Schans.
De kuiperij werd in 1919 opgericht door de vader van Simon en Jaap Tiemstra. In een loods achter de Hendrik Soeteboomstraat in Oostzanerwerf (nu behorend tot Amsterdam-Noord) maakten zij tot 1987 vaten en kuipen die dienst deden als verpakkingsmateriaal voor vloeibare producten. Na het overlijden van Jaap in 1999 — Simon stierf elf jaar eerder — werd de kuiperij geheel intact aangetroffen. Testamentair was vastgelegd dat de inventaris bij elkaar moest blijven en tentoongesteld moest worden. In 2002 kwam de collectie in handen van stichting De Zaanse Schans en werd de kuiperij ontmanteld. Al die jaren was er geen geld of plek om de inventaris uit te stallen.
Dankzij Europese en provinciale subsidies krijgt de kuiperij een tweede leven in de onder leiding van Paul Carree gerenoveerde schuitenmakerij (anno 1859) aan het Kraaienpad. Sinds begin april zijn decorbouwers Jaap Verburg uit Weesp en Nanette Goedemans uit Utrecht en decorateurs Fred Verweij en Jan van Dam van het Purmerendse Kloosterboer Decor er aan het werk.
Ontmanteling
Verburg, die eerder meewerkte aan het Verkade Paviljoen, kwam wel eens in de oorspronkelijke kuiperij om vaten te halen voor zijn decorwerk in de filmwereld. Maar voor de inrichting heeft hij geen beroep op zijn geheugen hoeven doen. Bij de ontmanteling van de kuiperij zijn foto’s van het interieur gemaakt; geen overbodige luxe. Verburg: „Het begin was een chaos: een loods vol machines en een enorme berg gereedschappen. Ik denk wel meer dan duizend stuks.” Van elk stuk moest worden uitgezocht waar het voor diende. Want bezoekers moeten stap voor stap een beeld krijgen hoe de kuipen en vaten werden gemaakt. Bij het uitzoeken kwam een boek over oude ambachten met beschrijvingen van de gereedschappen van pas. „In het boek staan tekeningen van een kuiper en daarvoor is Tiemstra het model geweest. Hilarisch detail”, zegt Goedemans.
Duigen 
De zagen, schaven, duigen en alle andere stukken werden precies zo neergelegd en opgehangen als bij Tiemstra het geval was. Rijen gereedschappen hangend voor de ramen en liggend op planken aan de muur. Met filmpjes in ’Super 8-sfeer’ en lichteffecten worden delen van het productieproces en de bijbehorende gereedschappen uitgelicht. Alles tekstloos, zodat geen vertaling nodig is voor buitenlanders. Verburg: „Een museum moet een beleving zijn. Tegenwoordig kun je niet meer aan komen met een uitstalling in een vitrinekast.” Het team verdiepte zich niet alleen in de kuiper Tiemstra, maar ook in de persoon Tiemstra.
Verburg: „Jaap was stroper en rookte de gevangen palingen zelf. Dus staat er een rookkast met palingen. Ook kwamen we erachter dat hij een boksfreak was. Er hangt een poster van Cassius Clay, afkomstig uit de kuiperij.” De zolder is een stilleven, een soort loungeruimte met luie stoelen en drankorgels. Goedemans: „Hij stookte zelf drank, maar we verdenken hem ervan restjes uit de vaten jenever te hebben gehaald. Had hij een speciale stok met een lampje voor, zodat hij in het vat kon kijken of er nog wat in zat.”
Foto: Bezoekers in de Kuiperij. Foto Plekker
Verouderen
Behalve in de research en het inrichten gaat er veel tijd zitten in het ’verouderen’ van het museum. Na de renovatie werd de schuitenmakerij ’strak en nieuw’ opgeleverd. Niet passend voor de kuiperij, alles moet er oud en afgeleefd uitzien. Decorateur Verweij maakt nieuw hout oud, voorziet deuren van een afgebladderd verflaagje en gaf de trap een ingesleten look, die suggereert dat de treden in de loop der jaren duizenden voetstappen te verwerken hebben gehad. Er komt decoratief spinnenrag en het team gaat de boel ’verstoffen’. „Om de sfeer van het verleden te versterken”, zegt Goedemans. „Ooit heeft Jaap de deur achter zich dichtgetrokken. Alles zat onder het stof en was verstild. Die sfeer willen we terug.”
Foto: Fred Verweij (rechts) en Jan van Dam (achtergrond) aan het werk in de kuiperij. Foto: José Pietens
’Kuiperij moet naar de Zaanse Schans’
Bron: NHDagblad Zaanstreek, 13 mei 2007
‚De kuiperij van Tiemstra staat straks op de Zaanse Schans’. Krantenkop uit mei 2001. Initiatiefnemer was Paul Klarenbeek.
Maar in 2007 is er nog steeds geen kuiperij in het Zaanse buurtje. Klarenbeek verzucht: „Het is gewoon een schande. De Zaanse Schans, de gemeente Zaanstad, ze hebben allemaal een toezegging gedaan. Maar van daden komt het niet. Ik heb nu een andere oplossing. Ik koop de voormalige botenloods op de Zaanse Schans, zodat daar de kuiperij gevestigd kan worden.” Het gaat allemaal om de vroegere kuiperij van de gebroeders Simon en Jaap Tiemstra.
Simon overleed in 1988 en Jaap elf jaar later in 1999.
De kuiperij, opgericht in 1919, bevond zich in een loods achter de Hendrik Soeteboomstraat in Oostzanerwerf.
De vader van Simon en Jaap was met de kuiperij begonnen. Kuipers werden vroeger droog– of natkuipers genoemd. Dat hing af of de fusten voor droge of vloeibare producten werden gemaakt. De gebroeders Tiemstra waren natkuipers. Dat betekende dat de producten absoluut vochtdicht moesten zijn. De gebroeders maakten dus vaten en kuipen. De vaten deden dienst als verpakkings-materiaal voor boter, melk, azijn, olie, vis, vruchten, groenten, jenever, rum en alle soorten bieren en wijnen.