Panorama zaandam by Tilemahos Efthimiadis

Her­denk­ing 9 feb­ru­ari 1945

Van onze redactie

Fusil­lade 9 feb­ru­ari 1945 — Her­denk­ing 9 feb­ru­ari 2010

Op 9 feb­ru­ari 1945 wer­den in Zaan­dam, op de loswal van de Prins Hen­drikkade en Burcht, tien verzets­man­nen gefusilleerd als repre­saille voor twee, enkele dagen eerder door het verzet gepleegde, liq­ui­daties.
Het 4 mei-​comité Zaan­dam wil dit jaar graag spe­ciale aan­dacht schenken aan deze gebeurte­nis, door bij het mon­u­ment ter herin­ner­ing aan de fusil­lade een kleine her­denk­ing te organ­is­eren.

Her­denk­ing gefusilleerde verzets­man­nen
Vergeld­ing op de Burcht

door Peter Heere

fusillade1Op de loswal van de Burcht in Zaan­dam wer­den drie maan­den voor het einde van de Tweede Werel­door­log tien verzets­man­nen gefusilleerd, deze week wor­den ze her­dacht.
Directe aan­lei­d­ing voor de vergeld­ings­maa­tregel van de bezetter was een actie van leden van de Zaanse ille­galiteit. Op 5 feb­ru­ari 1945 pleeg­den zij kort na elkaar een aanslag op twee ’foute’ Nederlanders.

Bij de Burcht, het plein achter het toen­ma­lige gemeen­te­huis van Zaan­dam, werd Fred Kater doo­dgeschoten: enig kind van een ban­ket­bakker op de Gedempte Gracht en twee dagen eerder 18 jaar gewor­den. In de nabi­jgele­gen De Savornin Lohmanstraat werd NSB’er-onderluitenant der staat­spoli­tie W.N. Willem­sen geliq­uideerd. Door de gan­gen van Kater na te gaan, was men tot de con­clusie gekomen dat hij een infor­mant van de Sicher­heit­spolizei (Sipo) was. Van Willem­sen ver­moedde men dat hij de ver­vaardi­gers van het ille­gale blad Strijd op het spoor was gekomen.

fusillade3Razzia
Als eerste reac­tie werd in opdracht van Höhere SS– und Polizeiführer H.A. Rauter in de ocht­end van 6 feb­ru­ari 1945 in Zaan­dam een grootscheepse razzia gehouden aan de oost­kant van de Zaan, in het deel tussen de Bloem­gracht en Prin­sen­straat. Nadat de bruggen over de Zaan waren opge­haald en de wijk was afgezet door bewapende wacht­posten, kreeg een min­i­maal
hon­derd man groot com­mando van de Grüne Polizei en Feld­gen­darmerie uit Ams­ter­dam opdracht de wonin­gen te door­zoeken. Gezocht werd naar wapens, mate­ri­aal tot het ver­vaardi­gen van ille­gale lec­tuur en naar per­so­nen die deel­na­men aan het verzet of zich had­den ont­trokken aan de arbei­dsinzet. Tij­dens de razzia werd in de pas­to­rie van de R.K. kerk aan de Oost­z­i­jde een sein­toes­tel aangetrof­fen en in de katholieke lees­bib­lio­theek aan de Zuid­dijk – waar het ille­gale blad De Typhoon werd gezet, alvorens het in drukkerij Vos aan de Oost­z­i­jde werd gedrukt – zetkas­ten en loden let­ters. Onder­tussen waren ongeveer driehon­derd vrouwen en kinderen en twee­hon­derd man­nen uit hun wonin­gen gehaald en samenge­dreven op de Burcht. ‚s Mid­dags rond twee uur kre­gen zij toestem­ming naar hun huizen terug te keren – op ongeveer hon­derd jonge man­nen na. Zij wer­den uit de groep gehaald, van de Burcht per schip naar Ams­ter­dam ver­vo­erd en in een loods aan de Han­del­skade opges­loten. Een deel van hen zou twee weken later per trein naar het Ruhrge­bied wor­den gevo­erd, waar zij wer­den ingezet bij het aan­leggen van loop­graven en tankversperringen.

Fusil­lade
Op vri­jdag 9 feb­ru­ari 1945 vol­gde het tweede deel van de repre­saille­maa­tregel. Op grond van een door W.P.F. Lages, hoofd van de Sipo in Ams­ter­dam, ver­strekte lijst met ’Todeskan­di­daten’, wer­den in het Huis van Bewar­ing aan de Ams­ter­damse Weter­ingschans tien gevan­genen uit hun cel gehaald en in een ges­loten vracht­wa­gen geplaatst. De man­nen had­den gemid­deld twee weken vast­gezeten, nadat ze waren gear­resteerd in ver­band met hun verzets­ac­tiviteiten: het ver­vaardi­gen van ille­gale bladen, ver­zor­gen van onder­duik­ers of het ver­ber­gen van gedropte wapens. Rond half tien ’s ocht­ends stopte de vracht­wa­gen in Zaan­dam op de loswal van de Prins Hen­drikkade en de Burcht. Nadat de directe omgev­ing was afgezet, wer­den de tien verzets­man­nen in een halve cirkel geplaatst, met voor zich een even groot aan­tal man­nen van de Sipo-​Wachzug, het exe­cutie­pelo­ton, dat uit zowel Duit­sers als Ned­er­lan­ders bestond.

Genade­schot
De exe­cutie ver­liep niet zon­der prob­le­men. Ter­wijl Kom­mand­oführer J.F. Stöver nog bezig was de geboeide slachtof­fers mee te delen waar­voor zij zouden wor­den gefusilleerd, begonnen twee Ned­er­landse leden van de Wachzug (M. Kuiper en W.C. Mol­lis) al te schi­eten met hun (op het verzet buit­ge­maakte) sten­guns. Het gevolg was dat som­mige slachtof­fers vie­len en anderen nog bleven staan, waar­door niet meer goed kon wor­den gericht. Uitein­delijk stier­ven som­mi­gen door een genade­schot van Stöver.
Na de fusil­lade wer­den de tien man­nen per vracht­wa­gen naar het duinge­bied bij Overveen ver­vo­erd en daar, ongek­ist, in een ondiepe grafkuil begraven. Drie weken na de bevri­jd­ing werd het graf gevon­den. Bij de schouwing bleek dat som­mige lijken tot acht kogel­gaten bevat­ten. In de kled­ing van enkele slachtof­fers wer­den hun ini­tialen of naam aangetrof­fen. Op grond van het schouwingsrap­port en stuk­jes kled­ing vond in juli de iden­ti­fi­catie plaats door familieleden.

Op ver­zoek van zijn fam­i­lie werd Jan Bakker her­be­graven op de Zuider­be­graaf­plaats in Gronin­gen. Janssen rust op het Ned­er­lands Erev­eld in Loe­nen.
De overige acht man­nen wer­den eind novem­ber 1945 in het bijz­ijn van koningin Wil­helmina her­be­graven op de Eere­be­graaf­plaats te Bloemendaal.

Her­denk­ing hoek Prins Hen­drikkade en Burcht

Bron: NHD Zaanstreek, 9 feb­ru­ari 2010

Ongeveer 100 mensen her­dachten gis­ter­mid­dag op de hoek van de Prins Hen­drikkade en Burcht de tien man­nen die daar op 9 feb­ru­ari 1945 wer­den doo­dgeschoten.
Op een pla­que­tte aan de muur zijn hun namen ver­meld:
fusillade2• Jan Bakker (26),
• Stephanus J.P. Bakker (44),
• Catri­nus Douma (27),
• Jacob I. de Haan (35),
• Jan D. Janssen (29),
• Johan de Jonge (25),
• Jan Overeem (27),
• Johannes Rui­jter (52),
• Ger­rit C. Stapel (32) en
• Ger­ar­dus J. van Weter­ing (34).

fusillade4Zo’n 20 nabestaan­den waren uit aller­lei delen van het land naar Zaan­dam gekomen om de her­denk­ing bij te wonen. Heel bij­zon­der, von­den Lies­beth Spijk-​Overeem en Tine Smink-​Douma het feit dat 65 jaar na de fusil­lade nog stil wordt ges­taan bij deze gebeurte­nis. Nadat de nabestaan­den en burge­meester Geke Faber — namens de gemeente Zaanstad — bloem­stukken had­den neergelegd, was het de beurt aan bijna vijftig leer­lin­gen van groep 8 van RKBS Willi­brord, de school die het mon­u­ment heeft gead­opteerd.
De kinderen waren erg onder de indruk, aldus leerkracht Mar­lies Oehler. „Dit bli­jft ze altijd bij.”

Joomla tem­plates by a4joomla