Vroeg historische plekken
Bron: Zaanse Wijken, 14 maart 2007
Tegen de stroom in: Barnegat
De Achtersluispolder (vroeger Sluisoord geheten) wordt aan de oostzijde begrensd door Zijkanaal H. Dat kanaal loopt vanaf het Noordzeekanaal richting Amsterdam-Noord en loopt “dood” op de Noorder IJ– en Zeedijk. Naast dat kanaal is ruim veertig jaar geleden de Noorder IJ-plas ontstaan. Bij de aanleg van de Coentunel en het bijbehorende wegencircuit is zand uit dat meer gebruikt. Diederik Sonoy
Sinds mensenheugenis heet Zijkanaal H eigenlijk Barnegat. Het Barnegat zelf zou ontstaan zijn tijdens onze tachtig-jarige oorlog met de Spanjaarden. De watergeus en gouverneur Diederik Sonoy, bekend van de aanleg van de (Zaanse) Schans, stelde Willem van Oranje voor ook een schans aan het IJ aan te leggen. De Spanjaarden konden dan ook daar in de gaten gehouden en bestreden worden. Het plan ging door en het Barnegat werd gegraven. Het diende tevens als haven en als materiaalopslag. De Spanjaarden vielen echter regelmatig aan en na een slag van ruim twee weken verlieten de troepen van Sonoy het Barnegat en veroverden de Spanjaarden deze schans.. Dat gebeurde in 1574. De naam Barnegat zou een verbastering zijn van branden. De Spanjaarden werden regelmatig belaagd door zogenaamde Vrijbuiters, die met snelle boten paniek zaaiden en (brand-)schade veroorzaakten.
Tegen de stroom in: Hoornersloot
Bron: Zaanse Wijken, 11 april 2007
Voor 1877 bestond het IJ nog als open verbinding met de Zuiderzee. Als men dan vanaf het Barnegat — zie onze vorige aflevering – op dat Y in de richting van de Zaan voer, dan kon men gebruik maken van de Hoornersloot. Deze sloot bevond zich pal ten zuiden van de Zaan, de Hemmelanden en de Sluispolder. Aan de zuidkant van die sloot bevonden zich de eilanden: Den Hoorn, de Waerts en J.Rebellenwaerts. Deze eilanden behoorden tot oud Saenredam. De Hoornersloot was bekend om haar gevaarlijke stromingen en golfslag. Tevens was de sloot op sommige punten erg diep. Hierdoor kreeg de sloot de bijnaam: Hollesloot. Om de stromingen te verminderen werd er tussen de eilanden den Hoorn en Waerts rijsdammen aangelegd. Door stormen en de sterke stroming werd de oppervlakte van Den Hoorn door de jaren heen steeds kleiner. Vanaf het begin van de zestiende eeuw vestigden zich vijf boeren op Den Hoorn. Zij leverden onder meer voedsel voor een weeshuis wat zich op dat eiland bevond. De vestiging van deze boeren heeft niet lang stand gehouden. Den Hoorn kende men ook als Sint Anthoniseiland. Er was namelijk een kerkje met die naam. In 1877 werd het IJ ingepolderd en werden de eilanden Waerts en J.Rebellenwaerts deel van de nieuwe IJ polders. Den Hoorn werd omringd door een ringvaart en maakte verder deel uit van Amsterdam.
Tegen de stroom in: Mokenburgh
Bron: Zaanse Wijken, Zaandam-Zuid, 9 mei 2007
Als je vroeger met een boot vanaf het IJ naar Saenredam wilde dan ging je vanuit de Hollesloot richting Voorzaan. Je passeerde dan aan stuurboord nabij de Sluispolder drie bolbakens en een vuurtoren.
De Zaan was op zich zelf geen rivier maar is van oorsprong een veenstroming, waarbij het water van Noord naar Zuid stroomde.
Men voer meestal in kleine groepen vanaf de Hollesloot de Voorzaan op, ging langs het Oosterhem, richting Wormersluizen of naar een buitendijks stuk land Mokenburgh geheten. Dit was een stuk grond dat rond 1674 was aangelegd aan de Zuiddijk. Vaartuigen konden hier afmeren en de bemanning kon van boord.
Op Mokenburgh werden in het openbaar veel zaken besproken en besloten. Zo besloot men op de Dam een galg neer te zetten. Als een ophanging plaats vond werd alles afgezet. Het publiek stroomde dan toe. De beul, ook wel genoemd de „hangman”, kwam met een bootje naar deze plek en voerde zijn werk uit. In de nacht werden de lijken weggehaald en overgebracht naar kleine eilandjes in het Barnegat. Zij werden dan opnieuw opgehangen.
Een zwarte bladzijde voor Mokenburgh was 1813. Ons land was door de Fransen bezet en ingelijfd bij Frankrijk. Wij waren als het ware een Franse provincie. De dienstplicht (conscriptie) werd ingevoerd en alle jongemannen moesten zich melden voor het Franse leger. In Zaandam ontstond hierover een opstand. De bedoeling was, dat Amsterdam mee zou doen. Dat lukte niet. De Fransen sloegen de opstand neer en arresteerden zeven inwoners. Zes daarvan werden daarop ter dood veroordeeld. De executie geschiedde op Mokenburgh. Er kwamen weinig mensen kijken maar des te harder klonken de schoten. De zes slachtoffers zakten in elkaar.
De namen van de slachtoffers waren:
1. Jacob Rek,
2. Jan Eydenberg,
3. Willem Kruyshaar,
4. Cornelis Segglis,
5. Theodoor de Vries en
6. Cornelis Wijnstra.
Vrijgesproken werd Barend Jansz Smit.
Zoals U wellicht weet zijn ter nagedachtenis aan deze mensen straten naar hen genoemd. De straten vormen de zogenaamde Franse verzetsbuurt en zijn gelegen in onze wijk bij de Wibautstraat.
Weergaloos — Sans Pareil…
Bron: Zaanse Wijken, Zaandam-Zuid, 6 juni 2007
Varend vanuit het vroegere Mokenburgh richting de Hoge Sluis nadert u een historische plek dat tot op de dag van vandaag nog steeds voortleeft in de Zaanstreek, ook al staat men er niet altijd bij stil. Op 11 oktober 1811 kwam vanuit Amsterdam Napoleon Bonaparte per boot naar (Oost-)Zaandam. Ook al was er veel volk gekomen, niet iedereen was geïnteresseerd. Napoleon liep al snel richting de Hoge Sluis, waarbij hij genoot van het uitzicht over de Achterzaan en er een “Sans Pareil” uitperstte…
Na het passeren van de oude sluis en het verlaten van de Buitenzaan vaart u langzaam de Binnenzaan op. Daar telde men halverwege de 17e eeuw ruim vijfentwintig scheepswerven. Men bouwde toen al schepen die voor Frankrijk, Engeland, Denemarken of Italië bestemd waren. Dat het in Zaandam gebeurde had te maken met het voorhanden hebben van het materiaal en de prijs en snelheid waarmee het gebeurde.
Mede dankzij de toename van deze bedrijvigheid breidde ook de woningbouw uit. Het hoogtij bevond zich tussen 1702 – 1705 waarbij zowel Oost– als West-Zaandam maar liefst vijftig scheepswerfjes telden. Een van de hoogtepunten was juni 1708 toen een record aan nieuwe schepen op de helling lagen, zo’n 306.
Tien jaar later echter, begon de teruggang van de scheepswerven aan de Binnenzaan. De malaise spreidde zich uit over de gehele eeuw. Het aantal scheepswerven, ooit zestig in getal, zakte terug naar slechts twee