Feb­ru­ar­is­tak­ing 1941

26 feb­ru­ari 2006 — Her­denk­ing Feb­ru­ari Stak­ing 1941.
Van onze redac­tie
De Her­denk­ing van de Feb­ru­ari Stak­ing 1941 vond in Zaanstad op plechtige wijze plaats. Met waarne­mend burge­meester J. Mans van Zaanstad werd onder grote belang­stelling van poli­tieke en maatschap­pelijke organ­isaties de Feb­ru­ari Stak­ing 1941 her­dacht. Pre­cies 65 jaar gele­den heeft de Feb­ru­ari Stak­ing plaatsgevonden.

Een van deze stak­ers was ook weer aan­wezig bij de her­denk­ing. Jan Vli­et­man, nu 86 jaar oud, heeft zijn ver­haal kun­nen vertellen aan burge­meen­ster Mans en aan de ver­slaggever van het Noord-​Hollands Dgablad. Jan Vli­et­man werkte des­ti­jds bij Albert Heijn aan de Oost­z­i­jde. Deze fab­riek, maar ook bijna alle fab­rieken in de Zaan lagen plat. De sol­i­dariteit onder de werk­ers was zeer groot.
„Een unieke stak­ing. We hebben niet kun­nen voorkomen dat Joodse mensen wer­den gede­por­teerd. Maar we hebben laten zien dat de Duit­sers niet zomaar alles kon­den doen. Dat er verzet wàs.”

In Ams­ter­dam wordt ieder jaar op grootse wijze de Stak­ing her­dacht op 25 feb­ru­ari bij de Dok­w­erker, sinds 2001 wordt de Stak­ing her­dacht in Zaanstad bij het beeldje van Truus Menger (oud-​verzetsstrijdster en mede-​strijdster van Han­nie Schaft) op de burg over de Zaan. Sym­bol­isch de plek waar de Stak­ing van Ams­ter­dam naar de Zaanstreek was gekomen.

Foto rechts: Jan Vli­et­man en Burge­meester Mans

Eerbe­toon aan stak­ers van 1941
Bron: NHDag­blad Zaanstreek, 26 feb­ru­ari 2008
Oud-​verzetsman Wim Blank Hij gaat nog altijd trouw naar de her­denk­ings­bi­jeenkom­sten van de feb­ru­ar­is­tak­ing. Op 25 feb­ru­ari in Ams­ter­dam bij de Dok­w­erker en op 26 feb­ru­ari in Zaan­dam.
Oud-​verzetsman Wim Blank (89) was dins­dagocht­end één van de mensen die bloe­men neer­legde bij het beeld ‚Staakt, staakt, staakt’ van Truus Menger op de Wil­helminabrug.
Een gezelschap van rond de hon­derd mensen, voor­namelijk bestaande uit politici en oud­eren, her­dacht de stak­ing, waarmee op 25 en 26 feb­ru­ari 1941 werkne­mers uit onder meer Ams­ter­dam en de Zaanstreek protes­teer­den tegen de onmenselijke, brute behan­del­ing van de Joodse burg­ers door de Duitse bezetter.
Wim Blank legde bloe­men namens de Con­tact­groep Voor­ma­lig Verzet Zaanstreek/​Waterland, waar­van hij oud– voorzit­ter is.
De Zaan­dammer heeft nog nooit een her­denk­ings­bi­jeenkomst overges­la­gen. „Ik ben hier namens het verzet, maar het was toch vooral een actie van fab­riek­sar­bei­ders”, zegt Blank. Blank zal bli­jven gaan, zolang hij kan. Hij ziet het als een eerbe­toon aan de mensen die toen hun nek uit durf­den te steken. „Zij ver­di­enen het dat wij hun actie her­denken en de herin­ner­ing lev­end houden aan de bezetting.”

Van onze redac­tie
Naast de politici waren er ook oud-​verzetsmensen, nabestaan­den, verte­gen­wo­ordi­gers van verzetsor­gan­isaties en één van de oud-​stakers de heer Jan Vli­et­man. Burge­meester Geke Faber heeft na afloop lang met Jan Vli­et­man kun­nen spreken over hoe het toen gegaan is. Ook de burge­meesters van de randge­meen­ten Oost­zaan en Wormer­land waren aan­wezig.
Op dins­dag 26 feb­ru­ari 2008 her­denkt de Zaanstreek de Feb­ru­ar­is­tak­ing 1941.
Dit her­denk­ingsmo­ment vindt tra­di­tiegetrouw plaats bij het mon­u­ment op de Wil­helminabrug (bij het Zaanthe­ater) in het cen­trum van Zaan­dam. Burge­meester Geke Faber kondigt om 10.00 uur de min­uut stilte aan waarna er gele­gen­heid is tot het leggen van bloe­men. Er vin­den geen toe­spraken plaats.
Met de jaar­lijkse her­denk­ing wil het gemeen­tebestuur van Zaanstad de herin­ner­ing lev­end houden aan de vele stak­ende Zaanse fab­riek­sar­bei­ders en medew­erk­ers van scheep­swer­ven, winkels, kan­toren en scholen, die deel­na­men aan deze uit­ing van protest tegen het optre­den van de Duitse bezetter in Amstedam. Grote bedri­jven zoals Verkade, Albert Heijn, Brui­jnzeel, Wes­sa­nen en Simon de Wit gin­gen dicht en er vond een mas­sale protest-​demonstratie plaats op en rond de Dam in Zaan­dam waaraan zo’n 30.000 mensen deel­na­men.
De Duitse bezetter trad echter hard op, er werd geschoten waar­bij een burger om het leven kwam.
Het Zaanse her­denk­ingsmon­u­ment is een in brons uit­gevo­erde beelden­groep ont­wor­pen door oud-​verzetsstrijdster en kun­stenares Truus Menger. Het beeldt de veront­waardig­ing van toen uit en vormt een sym­bool van waakza­amheid voor de huidige gen­er­atie. ‘Iemand roept mensen op om mee te doen aan de stak­ing. Fabrieks-​arbeiders, vrouwen, maar ook directeuren’ aldus de kun­stenares.
Het beeldje werd in 2001 door haar onthuld. Zij werd daar­bij bijges­taan door de oud-​burgemeesters Arie Lems en Ruud Vree­man. Truus Menger was een vriendin van Han­nie Schaft; zij maak­ten ten tijde van de oor­log deel uit van dezelfde verzets­groep.
Een bloe­men­zee bij het mon­u­men­tje; .een bloe­men­hulde aan de dap­peren van 1941.

Foto links: Wim Blank

Her­denk­ing 2014 — Feb­ru­ar­is­tak­ing 1941

Wat men uit dezen bitt’ren tijd aan uur en dag ver­geten mag; Nooit deze onvol­prezen dag. Toen ‚t volk, dreig­ing en dood ten spijt, ter­wille der gerechtigheid, opstond voor ‚t volk dat onder­lag.
Uit: Dag Ams­ter­dam, ver­moedelijk van Mr. Sem David.

Met de her­denk­ing eren wij de arbei­ders uit de Zaanstreek en de regio die op 25 en 26 feb­ru­ari het werk neer­leg­den uit protest tegen de ver­vol­ging van Joodse landgenoten. De Feb­ru­ar­is­tak­ing werd wereld­wijd een sym­bool voor sol­i­dariteit, saamhorigheid, tol­er­antie, gelijk­waardigheid en voor de strijd tegen stig­ma­tis­er­ing van bevolk­ings­groepen. Een onder­w­erp dat nog altijd onze aan­dacht verdient.

Toe­spraak door de heer P.J. Möhlmann, burge­meester van Oost­zaan
Dames en heren,
Van­mor­gen staan wij stil bij de Feb­ru­ar­is­tak­ing in 1941. Een daad van verzet tegen het Duitse regime in de Tweede Werel­door­log, die zijn weerga niet heeft gek­end in Ned­er­land en zelfs in Europa. Het was een unieke daad van sol­i­dariteit met de ver­vol­gde Joodse bevolk­ing. Aan deze stak­ing, die op 25 feb­ru­ari uit­brak in Ams­ter­dam en zich de vol­gende dag voortzette in Hil­ver­sum, Utrecht, Haar­lem, Velsen, Weesp en hier in de Zaanstreek, deden vele tien­duizen­den burg­ers mee.
De stak­ing kon het uit­mo­or­den door de nazi’s van ruim 100.000 Joodse Ned­er­lan­ders niet voorkomen. Wel werd deze actie een inspi­ratiebron voor verzet en medemenselijkheid.

Wat ging er nou eigen­lijk vooraf aan de stak­ing?
Vanaf de win­ter van 1940 vie­len leden van de nationaal-​socialistische Weer­baarhei­dafdel­ing van de NSB Joden lastig in de Ams­ter­damse Joden­bu­urt. Ze verned­er­den de Joodse bewon­ers en stalen hun spullen. De bewon­ers van de Joden­bu­urt verzetten zich tegen de NSB’ers en vor­m­den knok­ploe­gen. Ze wer­den in hun verzet ges­te­und door andere — niet-​Joodse – Ams­ter­dammers. Op 9 feb­ru­ari 1941 dron­gen NSB’ers, bijges­taan door Duitse mil­i­tairen, op het Thor­beck­e­plein het café­cabaret ‘Alcazar’ bin­nen omdat daar nog Joodse arti­esten optraden. Dit lei­dde tot een vecht­par­tij waar­bij 23 mensen gewond raak­ten. Naar aan­lei­d­ing van deze gebeurtenis­sen sloten de Duit­sers op 12 feb­ru­ari om zes uur in de ocht­end de Joden­bu­urt volledig af. Joden moesten hun wapens inlev­eren, deden dat met mate en de span­nin­gen tussen NSB’ers en Joden bleven.
Die span­nin­gen cul­m­i­neer­den in de ‚zaak Koco’, een door twee Duitse Joden gedreven ijs­sa­lon in de Van Wous­traat. Op 19 feb­ru­ari wilde een patrouille van de Grüne Polizei de ijs­sa­lon bin­nen­drin­gen. De zaak wordt beschermd door een knok­ploeg van Joodse en niet-​Joodse buurt­be­won­ers en er ontstaat een hevige vecht­par­tij. Zes mensen, onder wie één van de eigenaren, wor­den gear­resteerd en mis­han­deld op het bureau aan de Heren­gracht. Die eige­naar werd op 3 maart 1941 door een vuurpelo­ton doo­dgeschoten, zijn col­lega komt na depor­tatie om in een con­cen­tratiekamp.
Deze gebeurtenis­sen zijn de basis geweest voor de bek­ende film „De IJs­sa­lon”. Als repre­saille voor de gebeurtenis­sen in de ijs­sa­lon von­den op zater­dag 22 feb­ru­ari en zondag 23 feb­ru­ari 1941 in de Joden­bu­urt razzia’s plaats. Op bevel van Himm­ler, Seyss-​Inquart en Rauter wer­den 425 Joodse man­nen tussen 20 en 35 jaar opgepakt en — naar later bleek — naar het con­cen­tratiekamp Mau­thausen afgevo­erd.
Op zondag 23 feb­ru­ari was het zondags­markt in de Joden­bu­urt; daar­door waren vele niet-​Joodse Ams­ter­dammers getu­ige van de razzia. De Ned­er­landse poli­tie was niet op de hoogte gesteld van de razzia en was volledig over­stuur. Ook de Ams­ter­dammers waren ver­bi­js­terd en hun woede over het optre­den van de Duit­sers was groot.

En zo kon op 25 feb­ru­ari, geïni­tieerd door de CPN en met steun van velen, de Feb­ru­ar­is­tak­ing uit­breken. Nadat in de loop van die dag berichten door­si­jpelden over mas­sale stakin­gen in Ams­ter­dam, wer­den ook in de Zaanstreek ini­ti­atieven ont­plooid. Op 26 feb­ru­ari leg­den duizen­den mensen het werk neer. Per­son­eel­sle­den van enkele tien­tallen winkelbedri­jven onder wie Hema, Vroom en Dreesmann, Van Haren, Kroo­nen­berg, Pres­burg en Kreym­borg gaven een eigen pam­flet uit, waarin werd opgeroepen te staken tegen de Joden­ver­vol­ging en ‘voor het behoud van onze Ned­er­land­sche Vri­jheid en eerbiedig­ing van geloof, ras en poli­tieke over­tuig­ing’.
De Duit­sers braken de stak­ing in Ams­ter­dam en hier met geweld, intim­i­datie en mee­do­gen­loos ingri­jpen. Hier­bij vie­len negen doden en 24 zwaarge­won­den en tal­loze stak­ers wer­den gevan­gen genomen. Na twee dagen was de stak­ing ten einde.

De Feb­ru­ar­is­tak­ing lei­dde tot een koer­swi­jzig­ing van de bezetter. De nation­aal­so­cial­is­ten zouden niet langer proberen om op vreedzame wijze de Ned­er­lan­ders te over­tu­igen, maar rad­i­caliseer­den in hun aan­pak. Vooral veel arbei­ders kwa­men in opstand tegen de bezetter. Zij pik­ten het niet langer dat mede­mensen wer­den buitenges­loten.
Vri­jheid om te zijn wie je bent is ook anno 2014 alles behalve vanzelf­sprek­end In onze wereld zijn nog steeds veel plekken waar mensen ges­tig­ma­tiseerd en buitenges­loten wor­den van­wege afkomst, religie, poli­tieke over­tuig­ing of sek­suele geaard­heid. We lezen het dagelijks in de krant en zien het op het nieuws. De mis­han­del­ing en de dood van demon­stran­ten in Oekraïne, de slachtof­fers in Syrië en Egypte. Gewone burg­ers, zoals u en ik, die in opstand komen. Die vin­den dat het anders moet. Hen wordt door de machtheb­bers met geweld de mond ges­no­erd. Het laat ons zien dat we niet achterover kun­nen leunen als het gaat om vri­jheid. Een maatschap­pij waarin mensen gelijke rechten hebben, mogen opkomen voor hun mening, waarin mensen respect voor elkaar hebben, vraagt om con­tinu onder­houd.
En daarom her­denken wij. Staan wij stil bij toen en denken aan de mensen die in opstand kwa­men voor onze vrijheid.

Zojuist leg­den wij bloe­men neer op de brug bij het mon­u­ment van Truus Menger. Truus Menger zegt hierover: „Ik heb een arbei­der gemaakt die omstanders duidelijk maakt waarom deze bij­zon­dere stak­ing werd uit­geroepen. De Zaanse bevolk­ing pikte het niet langer dat onze Joodse mede­burg­ers wer­den weggevo­erd. Ook was het een protest tegen de steeds wredere maa­trege­len van de Nazi’s tegen de burg­er­bevolk­ing. Arbei­ders, intel­lectue­len en kun­ste­naars ston­den model voor mijn kleine beelden­groep. De plek is juist gekozen. Vlak­bij de Dam, op de balustrade van de Wil­helminabrug met zicht op de Zaan. Een prachtig decor voor mijn beeldje”.

Niet alleen bij het beeld van mevrouw Menger, maar bij elk mon­u­ment hoort een ver­haal. Sticht­ing Mon­u­menten Spreken heeft de ver­halen achter de 27 oor­logsmon­u­menten die de Zaanstreek rijk is vast­gelegd. Indruk­wekkende ver­halen van oogge­tu­igen. Ver­halen die moeten wor­den doorverteld tot in lengte van dagen. Ik ben dan ook blij dat ik mag aankondi­gen dat wij zodadelijk één van die schit­terende beeld­ver­sla­gen, namelijk over Roosje Drilsma, gaan zien.

Foto: Burge­meester Möhlman van Oostzaan

Foto’s: Plekker