Bevri­jd­ings­dag 5 mei 2010

Door: Wim Nieuwenhuijse

5 mei 2010 Ban­nehof.

Mevrouw de burge­meester, dames en heren, beste vrien­den en vriendinnen.

Alvorens aan mijn toe­spraak te begin­nen wil ik twee mensen feliciteren met hun Konin­klijke onder­schei­d­ing, te weten onze oud– voorzit­ter Wim Blank en Sjef Swolfs. Zij kre­gen deze onder­schei­d­ing mede voor het werk dat zij doen en deden voor de contactcommissie.

Laat ik begin­nen, burge­meester, in U, de gemeente Zaanstad dank te zeggen voor de uitn­odig­ing en het terugk­erende ini­ti­atief om verzets­mensen en hun directe ver­wan­ten hier uit te nodigen.

Ik mag wel zeggen een waarde­volle tra­di­tie en uniek in ons land.

Het is ook de laat­ste keer dat we hier in de Ban­nehof geza­men­lijk bijeen komen. Vol­gend jaar in het nieuwe gemeen­te­huis. Ik hoop en verwacht dat de halve wereld naar deze vernieuwende plek in de stad komt kijken en dat het gaat leven voor een ieder.

Voor mij, die mede aan de basis heeft ges­taan van dit gemeen­te­huis ook wel een spe­ci­aal gevoel om nu ook in de nada­gen van dit huis te mogen spreken.

“Wij zullen voor U en de Uwen zor­gen” De sticht­ing 1940 – 1945 werd in 1944 door de gemeen­schap­pelijk (27) Verzetsor­gan­isaties opgericht. Het motto werd “Wij zullen voor U en de Uwen zorgen”.

Men was er klaar voor, de bevri­jd­ing stond voor de deur, het zuiden was al bevrijd, niet wetende dat ver­raad om de hoek kwam kijken en dat er nog een Honger­win­ter over­heen kwam.

Men ver­moedde ook niet dat een groot aan­tal verzets­deel­ne­mers, pas veel later de negatieve psy­chis­che en fysieke prob­le­men zouden ondervin­den van hun held­haftige inzet in die jaren.

We vieren nu 65 jaar bevri­jd­ing, de jong­ste verzetdeel­ne­mer die buitenge­woon pen­sioen ont­vangt is nu 83 jaar. Dat neemt niet weg dat wan­neer ik om me heen kijk, zowel in de Zaan als in het land, de sterken onder de sterken er nog steeds zijn.

Met andere woor­den, het aan­tal nog lev­ende verzets­deel­ne­mers neemt af, dat vraagt om bezin­ning, op visie naar de toekomst.

De con­tact­com­missie ZWW heeft in dat kader in ieder geval besloten dat, zolang er nog vra­gen zijn en behoefte aan lotgeno­ten­con­tact is, wij ons daar­voor zullen inspannen.

Het is ver­heugend dat in de afgelopen weken zoveel aan­dacht aan die 65ste Bevri­jd­ings­dag is gegeven, op de TV, kran­ten met spe­ciale bijlage, radio, ik meen 16 boeken alleen al, en ook de mod­erne com­mu­ni­catiemid­de­len, zoals dvd en inter­net lieten zich niet onbe­tu­igd en bij alles kwam het wijde begrip “vri­jheid” naar boven.

En toch, ik las een kran­tenkop “de oor­log 1940 – 1945 met pen­sioen”. Natu­urlijk het riep asso­ci­aties op met de huidige AOW leeftijd, maar toch, liever, niks met pen­sioen, maar inspi­ratie om de vol­gende 65 jaar in vrede te kun­nen leven.

Het zal wel een keer gezegd zijn, maar een land dat zijn geschiede­nis ver­loochent kri­jgt moeil­ijkhe­den met zijn toekomst.

Waarom gin­gen er mensen in het verzet? Som­mi­gen uit poli­tieke over­tuig­ing, anderen vanuit hun geloof, weer anderen zagen dat hun vri­jhe­den wer­den beknot, vri­jheid om te luis­teren naar muziek, te schri­jven en te kun­nen lezen wat je wilde, weigerde de ariërverk­lar­ing te teke­nen, of lid van de Kul­turkam­mer te wor­den, Ned­er­lan­ders zagen hun joodse mede­burger weggevo­erd wor­den, of gewoon uit sol­i­dariteit, anderen wen­sten niet in de Arbeit­sein­satsz deel te nemen, som­mi­gen wis­ten niet pre­cies waarom maar ze deden het, som­mige kozen pas laat, maar zij kozen.

Als kapelaan Groot maandags zijn rondje deed bij de onder­duik­ers, dacht hij waarschi­jn­lijk niet aan gods­di­en­stvri­jheid, Al die mensen die de Waarheid, Parool, Trouw en andere bladen rond­brachten dachten waarschi­jn­lijk niet, nu kom ik op voor persvri­jheid, Dege­nen die geld en bon­nen inza­melden deden dat zon­der het etiket Human­iteit of sol­i­dariteit. Mensen die onder­duik­ers een adres bezorgde of zelf onder­duik­ers in huis had­den deden dat in de regel vanuit mede­menselijkheid, zon­der te besef­fen welk een wezen­lijk aan­deel zij allen tesamen lever­den in het verov­eren van vri­jheid. En opkwa­men voor recht inplaats van rechteloosheid.

De regels waren aan de ene kant heel ruim, wat het waarom en de motieven betreft. Daar waar het om daad­w­erke­lijk actief verzet ging, strak en scherp, zwart en wit, wie niet voor me is, is tegen me.

Nu 65 jaar later weten we dat te ver­talen naar: Geen ver­vol­ging op basis van poli­tiek over­tuig­ing, Geen ver­vol­ging op basis van gods­di­enst, sek­suele geaard­heid of ras.

Het begrip vri­jheid werd ont­daan van zijn algemene aard en ver­taald in „vri­jheid van mening­suit­ing, in persvri­jheid, vri­jheid van poli­tieke over­tuig­ing en sek­suele geaard­heid”. Zij staan onder druk, twee voor­beelden: vri­jheid voor de een is maar al te vaak beknot­ting van de ander, democ­ra­tie is niet alleen een vraag in hoev­erre de meerder­heid zijn waarde kri­jgt, maar ook hoe gaat die meerder­heid met de min­der­heid om.

Vri­jheid van mening­suit­ing, Die is er natu­urlijk niet om het alle­maal met elkaar eens te zijn, inte­gen­deel, ik zou bijna zeggen zo af en toe het hart­grondig oneens te zijn. Maar wie zich beroept op het recht van vrije mening­suit­ing om bijvoor­beeld het anti-​discriminatie begin­sel uit de grondwet te schrap­pen, de koran, moskeeën en hoofd­doek­jes wil ver­bieden en ook nog ontzegt het debat daarover aan te gaan, laat de ver­denk­ing op zich, zich te baseren op, net als voorheen, het doel de mid­de­len heiligt. En vri­jheid alleen voor zichzelf te claimen.

In de jaren 40 – 45 kre­gen de nor­men en waar­den han­den en voeten door het verzet, ver­ankerd in grondwet en rechten van de mens. Vri­jheid moet je verov­eren, onder­houden en koesteren, en kan niet alleen onder­w­erp van dis­cussie zijn, maar zou ook moeten lei­den tot handelen.

Mede daar­door zijn we in staat om nu, 65 jaar vri­jheid en vrede te vieren en dat is mede gebaseerd op het gedacht­en­goed uit de jaren 40 – 45, waard om ze uit te dra­gen in lengte van jaren Dit is de ene kant, verzet en zijn invloed, mogelijk omdat zij vaak in de directe omgev­ing bewust of onbe­wust onder­s­te­und werden.

En dan is nog een andere kant waarom de oor­log niet met pen­sioen kan gaan. Geschiede­nis ken­nen is ook voorkomen van oude en nieuwe fouten. Geschiede­nis is ook mensen­werk. Gaat over mensen, door mensen, indi­vidueel en in groepsver­band. De Shoah was geen natu­ur­ramp, maar bedacht door het nation­aal social­isme en uit­gevo­erd door mensen. 65 jaar na de oor­log zijn er nog steeds vra­gen die herk­end en erk­end moeten worden.

Bek­end is dat de nazi’s 1.7 miljoen Joden in de gaskamers ombrachten. Dat zeker is dat 3 miljoen door de kogel wer­den gedood en vee­lal in mas­sagraven terecht kwa­men is onderbelicht.

Wij dienen ons reken­schap te geven dat ook in Ned­er­land — ondanks het feit dat er een Feb­ru­ar­is­tak­ing was — depor­tatie op grote schaal mogelijk was.

Er wordt vaak gewezen op de insti­tu­ties van de over­heid zoals de bevolk­ingsreg­is­tratie, de poli­tie, die meew­erk­ten. Zij waren niet ver­ant­wo­ordelijk, dat was het nation­aal­so­cial­is­tis­che anti-​semitisme, maar zij waren belan­grijk in dat pro­ces. Niet alleen zij, maar ook de houd­ing en gedrag van de bevolk­ing in een stad, zij kozen er voor om niet te han­de­len, miss­chien wel tegen het gevoel in of denk­end dat er geen andere keus was.

Zoals hier­voor ver­meld in mijn bij­drage over het verzet, was die keus er wel, zoals ook ambtenaren en poli­tiemensen die Joodse mensen waarschuw­den, hielpen bij onder­duiken of zelfs weiger­den mee te werken, een andere keus maakten.

Hoe is het toch mogelijk dat eind 1944 40.000 Rot­ter­dammers weggevo­erd wer­den omdat de Nazi’s geen weer­bare man­nen in de buurt van de oprukkende geal­lieer­den wilden hebben.

In het dag­boek van Anne Frank laat ze merken dat ze ongerust is over het feit dat als zij opgepakt wor­den en weggevo­erd niet meer terug zullen komen. Het staat er zo ter­loops maar hoe kwam zij aan die gedachte in die volledige besloten­heid. Als Anne die gedachte kon hebben mogen we toch aan­nemen dat het niet weten of niet willen weten op zijn zachtst gezegd, beho­orde tot het ver­drin­gen van de werkelijkheid.

Ik heb eens gespro­ken met Hans Blom, his­tori­cus, die stelt: “Met afschuw nemen wij ook in het heden veel gruwelijke actu­aliteit elders waar en wij zijn geneigd ons daar­bij te koesteren in onze democ­ra­tis­che rechtsstaat, ver­zorg­ingssamen­lev­ing en mater­iële wel­vaart. Maar die actu­aliteit elders en het verleden, ook ons eigen verleden nopen juist tot alertheid… Het kan in zekere zin zomaar opnieuw gebeuren, zij het in andere con­crete vor­men, ook bij ons. De kwaliteit van onze samen­lev­ing spreekt niet vanzelf, maar heeft behoefte aan groot en klein onder­houd”. Hans Blom sprak hierover bij de onthulling van een mon­u­ment in Lei­den, waar van de 500 Joodse mede­burg­ers er 270 niet terug kwa­men en de anderen niet gewenst waren.

Ik heb geprobeerd in deze korte tijd van tien minuten, gedachten gedra­gen en soms onvol­dra­gen, feiten, emoties mee te geven die ook voor Zaanst­edelin­gen een aans­poring kun­nen zijn tot verdieping, bezin­ning en alertheid.

Dus nog­maals, géén pen­sioen voor de oor­log 1940 – 1945.

Burgmeester, ook dank voor Uw inspir­erende toe­spraak en hoop dat deze er mede toe zal bij­dra­gen dat ook in Zaanstad dat grote en kleine onder­houd zal plaats vin­den om die vri­jheid in al zijn aspecten te koesteren.