Han­nie Schaft-​herdenking 8 maart 2008

Spreker: Min­is­ter Ella Vogelaar

(Concept-​toespraak van min­is­ter Ella Voge­laar van Wonen, Wijken en Inte­gratie bij de her­denk­ing op 8 maart 2008 bij het Han­nie Schaft mon­u­ment in Zaandam.)

Dames en heren, jon­gens en meisjes

Van­daag, 8 maart, inter­na­tionale vrouwendag, her­denken we niet alleen Han­nie Schaft, maar alle vrouwen die hebben meegedaan aan het verzet tegen de bezetters. We doen dat hier aan de West­z­i­jde, waar Han­nie Schaft en haar vriend Jan Bonekamp de poli­tie­man Ragut neer­schoten, omdat hij met de bezetters samen­werkte. Jan Bonekamp werd bij die schi­et­par­tij ger­aakt en is het zieken­huis overleden. Han­nie Schaft is een paar maan­den later op straat opgepakt en in de duinen bij Haar­lem doo­dgeschoten – vlak voor het einde van de oorlog.

Ik heb mij geprobeerd voor te stellen hoe Zaan­dam er 64 jaar gele­den uitzag, in 1944. In de ver­halen erover kun je lezen dat het net leek of alles grijs en grauw was, ook als de zon scheen. Het was stil op straat. De fab­rieken en de scheep­swer­ven waren ges­loten. Man­nen zag je bijna niet, want de meeste waren naar Duit­s­land ges­tu­urd om te werken. De Joodse Ned­er­lan­ders waren opgepakt, naar kam­pen ges­tu­urd en naar later bleek, ver­gast. Het­zelfde gebeurde met iedereen die tegen de bezetters in opstand kwam. De meeste mensen waren bang en kwa­men nauwelijks hun huis nog uit.

Maar er waren ook mensen die heel dap­per waren. Man­nen en vrouwen die zich bleven verzetten tegen de bezetting, tegen het wegvo­eren van de Joodse Ned­er­lan­ders, tegen onrecht. De vrouwen in het verzet hielpen meestal mee door eten rond te bren­gen aan mensen die zich voor de Duit­sers ver­bor­gen hielden — of kran­ten waarin je kon lezen wat er écht in de wereld gebeurde. Maar som­mige vrouwen deden din­gen die nog een stuk gevaar­lijker waren, zoals het doo­d­schi­eten van land­ver­raders. Dat deed Han­nie Schaft, die toen, in 1944, 24 jaar was. Wat zij deed was wel heel bij­zon­der voor een meisje. Op de begraaf­plaats van Bloe­men­daal, waar ze begraven ligt, liggen 422 verzetstri­jders: 421 man­nen en één vrouw. Die vrouw is Hannie.

Han­nie Schaft had een vaste over­tuig­ing. Ze wilde dat Ned­er­land weer een democ­ra­tie werd, waar iedereen in vrede kan leven en waar dis­crim­i­natie en racisme niet bestaan. Zij heeft er aan meege­holpen dat Ned­er­land nu weer een land is zon­der oor­log. Waarin iedereen, zoals je nu ook hier om ons heen ziet, vrij kan rond­lopen, zon­der bang te hoeven zijn. Het is voor ons zo vanzelf­sprek­end, maar er is eigen­lijk alle reden om er trots op te zijn. Er zijn niet zo veel lan­den op de wereld waar je zo in vri­jheid en wel­vaart kan leven als in Ned­er­land: met een dak boven je hoofd en elke dag eten op tafel. En waar je niet wordt opgepakt omdat je anders denkt dan de rest, of een ander geloof hebt – zoals toen met de Joden gebeurde.

Eigen­lijk zouden we daar elke dag blij om moeten zijn. In elk geval is het belan­grijk dat we ons verzetten tegen alles wat dat leven in vri­jheid en die democ­ra­tie bedreigt. Zoals dis­crim­i­natie en racisme. Iedereen heeft recht op dezelfde kansen in het leven – wat ook je geloof is, of de kleur van je huid en waar je ook van­daan komt. Kansen om je tal­en­ten te gebruiken om je dromen waar te maken. Of je nou voet­baller wilt wor­den of buschauf­feur, of je kap­ster wil wor­den of min­is­ter. Dat is de basis van een recht­vaardige samen­lev­ing, zoals we die in Ned­er­land hebben en graag willen houden.

Ook jon­geren moeten dat heel goed weten. Zo dap­per als Han­nie Schaft hoeven we in deze tijd gelukkig niet te zijn. Maar alle mensen, ook kinderen, moeten soms wel zo dap­per zijn om er iets van te zeggen als er iets onrecht­vaardigs gebeurt. Als je ziet dat een kind gepest wordt – op school, of bij het chat­ten op Inter­net. Zeg er wat van. Denk niet: het gaat niet om mij. Bedenk dat het uitein­delijk voor nie­mand leuk is om op een school te zit­ten waar kinderen gepest wor­den. Zoals het uitein­delijk voor nie­mand pret­tig is om te leven in een land waar een deel van de mensen gedis­crim­i­neerd wordt.

Ik kom terug bij Han­nie Schaft, want voor haar is dit mon­u­ment als eerbe­toon. Sinds dit jaar bestaat er voor haar nog een tweede, heel bij­zon­der eerbe­toon. Zes weken gele­den, op 22 jan­u­ari om pre­cies te zijn – is er ook een pla­neet naar haar genoemd. Het is maar een kleine pla­neet – twee kilo­me­ter doorsnee – maar hij is ont­dekt door een Ned­er­landse astronoom en het zijn ook twee Ned­er­landse astronomen die hem deze naam hebben gegeven. Zo wordt Han­nie Schaft niet alleen op aarde, maar zelfs in de ruimte geëerd.

En niet alleen in de werke­lijkheid, maar ook in de lit­er­atuur. Na de oor­log heeft de schri­jver Teun de Vries een roman over haar geschreven, Het meisje met het rode haar. Daar wil ik tot slot graag iets uit voor­lezen. Halver­wege dat boek staat beschreven hoe Jan Bonekamp en Han­nie Schaft praten over hoe het zal zijn als de oor­log is afgelopen. Hij zegt: “Ik geloof dat de mensen die na ons komen nooit kun­nen geloven hoe wij geleefd hebben. Hoe we met hand­granaten op zak liepen en met revolvers omgin­gen als een mon­teur met zijn engelse sleu­tel. Hoe wij, vroeger zulke rustige burg­ers, gevan­genis­sen overvie­len en land­ver­raders doo­d­schoten.” “Maar ze zullen zich ook niet kun­nen voorstellen wat land­ver­raders zijn”, zei Han­nie. “Ze kun­nen zich niets voorstellen – de ver­vol­ging niet, de razzia’s niet, de kam­pen niet.” “En schi­etende meis­jes niet”, zei hij. “Meis­jes die eigen­lijk had­den moeten stud­eren…. Maar ach, wat kun­nen mij die mensen van 2000 eigen­lijk sche­len. Als ze maar vrij zijn. Als ze maar ner­gens bang voor hoeven zijn. Niet voor hun eten en niet voor oor­log. Voor mijn part denken ze dan nooit meer aan ons.”

Van­daag zijn we hier om te laten zien dat we nog wel aan hen denken. Omdat zij din­gen hebben gedaan, die ze ook nooit van zichzelf had­den gedacht. En omdat we daar een voor­beeld aan mogen nemen.

Foto’s: Luuk Plekker