Mid­den in het beeld is de Saer­dammer­steiger te zien van waar de post­boot vertrok

De post werd in Ams­ter­dam verza­meld in het kroegje ‘t Turf­schip van Breda’ bij de Har­ing­pakker­storen. Vanaf de Saer­dammer­steiger aldaar vertrok de boot en stak het IJ over. Op het IJ, nog een open water met eb en vloed, kon het nog wel eens tekeer gaan en daar­voor waren een aan­tal bak­ens geplaatst om zodoende Zaan­dam te kun­nen bereiken; ook bij slecht zicht. .

De schuiten vertrokken op de even uren naar Oost­zaan­dam en op de oneven uren naar West­zaan­dam; het waren nog geschei­den dor­pen. De post­meester Sander­son had een agentschap op Dam 3. Er is een gravure waarop het pand naast de man­u­fac­turen­winkel van Lon­den staat. Bij de brand van 1911 is het gebouw ver­loren gegaan.

Foto: Dam 3 links naast de man­u­fac­turen­winkel die in het mid­den staat

Niet elke gemeente had nog een eigen postkan­toor maar in de loop der tijd had elke gemeente wel zijn eigen post­stem­pel. Zelfs in Zaandijk waar men toch dicht bij elkaar woonde. Als men daar een brief van een mede-​Zaandijker kreeg zei men al snel ‘kon je niet even langskomen?’.

Postkan­toor 1

Na het agentschap van dhr. Sander­son kreeg Zaan­dam zijn eerste postkan­toor op de Gedempte Gracht. Het rijk, de gemeente had geen geld, ver­wierf een ter­rein aan het Kuiperspad, later Gedempte Gracht, en archi­tect J. van der Koogh mocht het ontwerp maken.

Het nieuwe Post– en Telegraafkantoor

De begrot­ing bedroeg f 25.000,– + 5 % hon­o­rar­ium voor de archi­tect. Aan­nemer D. Ver­laan en Zn. voerde de bouw uit. Het pand werd op 1 mei 1875 in gebruik genomen.

Het werd drukker en de Telegraaf­di­enst, die in het gebouw De Waag was onderge­bracht, kreeg ook een plekje in het pand. In 1882 kri­jgt de Ned­er­land­sche Bell Tele­foon Maatschap­pij een ver­gun­ning voor een lokaal net, maar als in 1897 de over­heid deze dienst overneemt moet ook de Tele­fonie in het gebouw wor­den onderge­bracht. Men dacht dus al snel na over een nieuw gebouw.

Postkan­toor 2

Aan de Dam was een nieuw ter­rein ontstaan nadat de haven was gedempt. De ruimte aan de nieuwe Wil­helmi­nas­traat kon zo gebruikt wor­den voor een nieuw postkan­toor. In 1912 vond de over­dracht van de grond aan het Rijk plaats. In 1914 kwam er een aanbeste­d­ing en kon het ontwerp van de Rijks­bouwmeester door de firma P.M. ten Pier­ick voor de som van f 95.577,– wor­den gebouwd. De oplev­er­ing vond plaats op 1 mei 1916. Het was mid­den in de Eerste Werel­door­log, er was vaak gebrek aan materialen.

De Dam en de Haven voor de demping

Wat som­mige van de beste stu­urlui die aan de wal ston­den al had­den gezien, was dat het dem­pen niet deskundig was gedaan. Aan de wal zei men ‘Zand zoekt zand’. Tij­dens de bouw, er werd met 16 mtr. lange palen geheid, was er al sprake van enige verzakking.

Er kwam een com­missie die con­cludeerde dat er inder­daad min­der deskundig was gedempt maar dat met een aan­tal voorzienin­gen ad f 22.000,– het gebouw behouden kon bli­jven. Aan­nemer J. West­en­berg, lid van de com­missie, mocht de voorzienin­gen aan­bren­gen. De kosten waren f 25.300,– en nog f 5.147,39 voor meer­w­erk. Op 1 mei 1918 werd het gebouw in gebruik genomen.

Het nieuwe postkantoor

Maar het gebouw bleef verza­kken. Er kwam een nieuwe com­missie die tot de con­clusie kwam dat het gebouw geen gevaar liep, maar wel voort­durend gecon­troleerd diende te wor­den.

Eind 1923 moest men con­clud­eren dat het verza­kken zeer ern­stige vor­men had aangenomen en dat het pand ontru­imd moest wor­den. Het was niet te red­den en de firma Kakes kreeg de opdracht om het te slopen.

De post­di­enst werd in feb­ru­ari 1924 voor­lopig onderge­bracht in het gebouw van de Raad van Arbeid in de West­z­i­jde 77.

Foto: West­z­i­jde 77

Postkan­toor 3

Maar op de plaats van het ges­loopte pand zou toch weer een nieuw kan­toor ver­schi­j­nen. Met toepass­ing van een bij­zon­dere fun­der­ing kon het gebouw voor de som van f 210.000,– gebouwd wor­den. Er gin­gen 171 beton­nen palen van 21 meter de grond in. De opper­vlakte van het gebouw, inclusief de bin­nen­plaats, bedroeg 1100 m².

Op 29 jan­u­ari 1930 werd het gebouw met veel luis­ter geopend. Burge­meester Ter Laan zei dat het gebouw voor Zaan­dam een schit­terende aan­winst was. “Wij zijn hier meer dan tevre­den”, aldus de burgemeester.

Tegen­wo­ordig wor­den er nog nauwelijks brieven geschreven, heeft ieder z’n eigen tele­foon­di­enst en van de telegraaf is al hele­maal geen sprake meer. De gebouwen zijn ges­loopt of hebben een andere func­tie gekre­gen. Postkan­toren zijn bijgeschreven in de geschiedenis.

Bron­nen:
- Enige aan­tekenin­gen omtrent de geschiede­nis van de dienst der Pos­ter­i­jen, Telegrafie en Tele­fonie te Zaan­dam — 1985
- Het Week­blad, anti-​Rev. Orgaan voor de Zaanstreek
- Gemeen­tearchief Zaanstad, Gemeen­tearchief Ams­ter­dam
- Met dank aan Jan Kluft van de Studiegroep Zaanse Posthistorie