Op 26 feb­ru­ari 2019 werd in Zaan­dam voor de 78e keer de Feb­ru­ar­is­tak­ing van 1941 her­dacht. De burge­meesters en inwon­ers van de drie Zaange­meen­ten kwa­men bij elkaar bij het mon­u­ment op de Wil­helminabrug naast het Zaanthe­ater om te her­denken dat arbei­ders in Ams­ter­dam en omstreken tussen 25 feb­ru­ari en 1 maart 1941 het werk neer­leg­den uit protest tegen het trans­port van enkele hon­der­den Joodse man­nen naar de verni­etig­ingskam­pen in Duit­s­land.
In de foyer van het Zaanthe­ater werd hier­bij stilges­taan met toe­spraken, gedichten en muziek en er wer­den bloe­men gelegd bij het mon­u­ment op de Wil­helminabrug.
De toe­spraak van burge­meester Tange kunt u hieron­der teruglezen. De burge­meester ver­wi­jst in zijn toe­spraak ook naar het ini­ti­atief om in Zaan­dam stru­ikel­ste­nen te plaat­sen met de namen van omgekomen Zaanse Joden. Deze stru­ikel­ste­nen wor­den geplaatst bij de huizen waar zij tot 1942 woon­den. Het 4 en 5 mei comité zoekt hier­voor nog dona­teurs. Meer infor­matie hierover vindt u op de web­site van het 4 en 5 mei comité.

Toe­spraak Feb­ru­ar­is­tak­ingher­denk­ing 2019
Door Burge­meester Peter Tange, Gemeente Wormer­land

Dames en heren, welkom bij de 78ste her­denk­ing van de Feb­ru­ar­is­tak­ing.
Die stak­ing begon in onze regio bij een arbei­d­spro­ject in Jisp. Daar waren op dins­dag 25 feb­ru­ari 1941 tien arbei­ders aan het werk, net als de dag en dagen daar­voor. Maar toen ze ver­na­men dat in Ams­ter­dam werd ges­taakt uit protest tegen de Joden­ver­vol­ging besloten ze om sol­idair te zijn.

Om half twaalf ’s mor­gens lever­den deze tien man­nen hun gereed­schap in en vertrokken ze. Wellicht hoor­den ze over de werkon­der­brek­ing via medew­erk­ers van de nabij gele­gen papier­fab­riek Van Gelder. Dit bedrijf had haar hoofd­kan­toor in Ams­ter­dam. De werkne­mers in Wormer wer­den
daar­door al om negen uur ’s mor­gens tele­fonisch ingelicht over de stak­ing in de hoofd­stad. Rond tienen kwa­men er dep­u­taties van andere fab­rieken uit Wormer en omgev­ing langs voor over­leg. Cen­traal daar­bij stond de vraag: doen we mee of werken we door?

Erg lang duur­den die beraad­slagin­gen niet. Zoals een lei­d­inggevende bij Van Gelder het ver­wo­ordde:
“In de smed­erij, in de tim­mer­man­swerk­plaats, overal bespraken de mensen het met elkaar en werd tot stak­ing besloten.”

Het nieuws ging als een lopend vuurtje rond en het protest bleef dan ook niet beperkt tot de fab­rieken van het dorp. In een bewaard gebleven poli­tiev­er­slag uit die dagen is te lezen dat ‘in Wormer alle ner­ing­doen­den hun zaken hebben ges­loten als sol­idair zijnde met de stak­ers’.
Uitein­delijk zouden in de drie gemeen­ten die nu Wormer­land vor­men meer dan duizend man­nen en vrouwen het werk stil­leggen. De actieberei­d­heid sprei­dde zich uit als een olievlek.

Tussen 25 feb­ru­ari en 1 maart 1941 staak­ten in de gehele Zaanstreek naar schat­ting vijf­tien– tot twintig­duizend mensen uit protest tegen het door de over­heid gepropageerde antisemitisme.Niet eerder in de lokale geschiede­nis kreeg een ste­un­be­tuig­ing aan een onder­drukte groeper­ing zoveel weerk­lank.

De directe aan­lei­d­ing voor de Feb­ru­ar­is­tak­ing was het oppakken van 427 willekeurige joodse man­nen in Ams­ter­dam, enkele dagen eerder. Veel Zaankan­ters zagen hoe in de namid­dag van 22 feb­ru­ari een kon­vooi van tien grote, groene vracht­wa­gens via de Provin­cialeweg richt­ing Schoorl reed. Een dag later her­haalde dit tafer­eel zich. In de auto’s bevon­den zich de joodse gevan­genen uit de hoofd­stad. Kamp Schoorl bleek voor hen niet meer dan een tussen­stop. Uitein­delijk zouden de meeste slachtof­fers terechtkomen in het Duitse strafkamp Mau­thausen. Vri­jwel nie­mand over­leefde de dwan­gar­beid die ze daar moesten verrichten.

We zijn inmid­dels een mensen­leven verder. We weten nu dat ondanks, of miss­chien zelfs wel als gevolg van de Feb­ru­ar­is­tak­ing Zaan­dam de eerste Ned­er­landse gemeente werd waar de joden het veld moesten ruimen. De Feb­ru­ar­is­tak­ing ver­hin­derde ook niet de bijna fab­rieks­matige moord op
ruim 100.000 Ned­er­landse joden, onder wie 180 Zaankan­ters. Maar we weten ook dat de Feb­ru­ar­is­tak­ing voor veel mensen het duwtje in de rug was om in opstand te komen. Waar de bezetter het eerste oor­logs­jaar nog de illusie had om de Ned­er­landse harten te verov­eren, bleef daar na de Feb­ru­ar­is­tak­ing weinig van over. Steeds meer Ned­er­lan­ders besloten om weer­stand te bieden aan de hen opgelegde dic­tatuur. Het verzet tegen onrecht, uit­sluit­ing en tiran­nie nam toe en bleef groeien tot de bevri­jd­ing in 1945 een feit was.

Om te voorkomen dat dergelijk onrecht zich her­haalt is het van belang dat we bli­jven gedenken en de namen van de slachtof­fers bli­jvend herin­neren. Aangezien een mens pas ver­geten is als zijn of haar naam ver­geten is, wil de Werk­groep Stru­ikel­ste­nen Zaanstad alle Zaanse Joden die omk­wa­men
tij­dens de Tweede Werel­door­log gedenken met een stru­ikel­steen. Deze stru­ikel­ste­nen wor­den geplaatst bij de huizen waar zij tot 1942 hebben gewoond. Met deze ste­nen zal een gebro­ken namen­lint door de stad ontstaan: een mon­u­ment dat de herin­ner­ing aan de weggevo­erde Zaanse
Joden lev­end houdt. U kunt zich aan­melden als dona­teur om dit namen­lint van stru­ikel­ste­nen mogelijk te maken. Meer infor­matie vindt u op web­site van het 4 en 5 mei comité.

Het Nation­aal Comité 4 en 5 mei koos dit jaar als thema ‘In vri­jheid kiezen’. Daarmee sluit het aan bij de vier­ing van hon­derd jaar alge­meen kies­recht. Ook zijn er dit jaar Europese en provin­ciale verkiezin­gen. Anno 2019 kun­nen wij gelukkig in vri­jheid kiezen. Dat lag in 1941 heel anders. Een keuze tegen de dic­tatuur betek­ende toen een keuze voor een leven vol gevaar. Een keuze die kon lei­den tot gevan­genis­straf, con­cen­tratiekamp of de dood. Het lijkt alle­maal al zo lang gele­den en daarmee een ver-​van-​mijn-​bedshow. Ned­er­land is al bijna driek­wart eeuw vrij van oor­log en
onder­drukking. Toch is het geen vanzelf­sprek­end­heid dat vri­jheid en vei­ligheid eeuwige waar­den zijn.
Democ­ra­tie vergt per­ma­nent onder­houd.

In dat licht bezien zijn enkele recente pub­li­caties veron­trustend. Afgelopen decem­ber maakte het EU-​agentschap voor de Fun­da­mentele Rechten bek­end dat negentig pro­cent van de joodse inwon­ers bin­nen de Europese Unie de voor­gaande vijf jaar een toe­name van anti­semitisme had ervaren.
In Ned­er­land, zo blijkt uit datzelfde onder­zoek, mijdt 43 % van de joodse ondervraag­den om vei­lighei­d­sre­de­nen wel eens de syn­a­goge of joodse even­e­menten. 30% over­weegt zo nu en dan om Ned­er­land te ver­laten van­wege de joden­haat.

Het zijn schrik­barende cijfers. En ze staan niet op zichzelf. Uit een ander, in opdracht van de Anne Frank Sticht­ing uit­gevo­erd onder­zoek op basis van poli­tieci­jfers blijkt dat de discriminatie-​incidenten in Ned­er­land ern­stiger vor­men had­den aangenomen. Er von­den meer racis­tis­che en islam­o­fobe
geweldsin­ci­den­ten en bedreigin­gen plaats dan in eerdere jaren.

Ook kre­gen extreem­rechtse ideeën meer ruimte in de samen­lev­ing. Al met al nam de polar­isatie verder toe. Het zijn gegevens die vra­gen om alertheid. En om een keuze.

Willen wij een maatschap­pij vol verdeeld­heid en bedreigin­gen? Of kiezen wij voor een samen­lev­ing waarin we – het woord zegt het al – samen met elkaar leven? Met al onze ver­schillen en overeenkom­sten, maar met de hopelijk geza­men­lijke wens om de omgev­ing aan­ge­namer en mooier
te maken. Het is een keuze. Een keuze die we, in tegen­stelling tot driek­wart eeuw gele­den, kun­nen maken in alle vri­jheid. Ik hoop dat iedereen de waarde beseft van dat kwets­bare en kost­bare gedachtegoed.