Zaandam aan Zee
Van onze redactie, Ruud Meijns
Victor Enthoven gebruikte voor de lezing op 26 september 2019 in Dirk Prinsde de titel ‘Zaandam aan Zee’ om duidelijk te maken dat de Zaanse economie om de scheepvaart draaide in de 18e eeuw. Hij deed dit op uitnodiging van Nederlandse Genealogische Vereniging afd. Zaantreek-Waterland. In de 17e eeuw lag Zaandam aan het IJ en aan de Zuiderzee ook nog eens echt aan zee.
Enthoven kon een aantal berekeningen loslaten op de aanwezigen en zette die van de scheepvaart tegenover de Molenindustrie. De maritieme bedrijvigheid was in de Zaanstreek rond 1730 twee maal zo groot als de molenindustrie. De gemiddelde opbrengst per gebouwd en uitgereed schip was 17%.
Het was voor al de walvisvaart die grote activiteit n de Zaanstreek deed ontplooien. Dat er in tijden 300 schepen per jaar werden gebouwd is een fabeltje, Enthoven komt tot maximum 170 als 50 werven, volgens van Braam, 2½ schip per jaar bouwen. Hij heeft het dagboek van Aafje Gijssen nageplozen op haar ontmoetingen en een groot deel was besteed aan mensen of gebeurtenissen die met de scheepvaart te maken hadden.
Scheepswerf van Jacob Lam gezien vanaf de Zaan.
Er waren twee manieren om een schip te bouwen; in opdracht of op avontuur. In het eerste geval is het duidelijk: er is een opdrachtgever en dus een afnemer en iedereen krijgt betaald. Als er op avontuur werd gebouwd nam men een risico en hoopte men vanwege vooruitzichten het schip wel te kunnen verkopen.
Werd het bij voltooiing niet verkocht kregen de leveranciers van het hout, het touwwerk een aandeel (een part) in het schip tot een koper gevonden was. Adriaan Rogge had als leverancier van touw vele parten in schepen. De familie Broek had op die manier wel 80 parten in schepen.
Er was in de Zaanstreek ook een aantrekkelijke markt voor verhuur van schepen. Want waren de Fluitschepen niet verkocht, gingen ze in de verhuur. Ook daar werden redelijke opbrengsten gemaakt. Na 1780 was het over. Volgens Enthoven ‘liep de Zaanstreek rond 1800 leeg’. Mensen trokken weg en woningen werden afgebroken.
Zicht op Zaanlandse Groenlandsvaarders, walvisvangst, Cornelis Stoffelsz – Zaans Museum.
Foto’s Zaans Museum, Gemeentearchief Zaanstad