Gemaal Soete­boom

_{Door Koos van der Woude}

Gemaal Soete­boom, aan de Hogendijk, is een stoomge­maal uit 1873 geplaatst op de oude Horner­sluis en genoemd naar Hen­drick Soete­boom.
Het gebouw is in 1898 geren­oveerd. Maar pas in 1917 van elek­tra voorzien. De elek­tro­mo­tor dri­jft een vijzel aan.
Het gemaal wordt alleen nog gebruikt om de bestaande sloten door te spoelen.

Het gemaal aan de Hogendijk Aan het einde van de negen­tiende eeuw werd in de Zaanstreek begonnen met het gebruik van stoomge­malen om het water­peil te con­trol­eren. Op zich wordt het water in onze streek al heel lang beheerst. Het begon met het gebruiken van bestaande veen­stromen. Door dwarss­loten te graven, de gouwen, kon men het over­tol­lige water kwijt raken en de grond geschikt maken voor land­bouw en vee­teelt. Later wer­den er dijken aan­gelegd. Die ver­hogin­gen dien­den om het hoge water­peil van het buitenge­bied tegen te houden.

Aan het einde van de der­tiende eeuw kreeg het west­elijk deel van de Zaanstreek van Floris V het recht om een dijk langs het IJ te leggen. In de veer­tiende eeuw ontstond na de bedijk­ing van de Kromme IJ en de Zaan de polder Westzaan.

Met sloten en sluizen werd het teveel aan water in die tijd zo goed mogelijk afgevo­erd. Deze manier van beheers­ing van het water­peil was erg prim­i­tief en her­haaldelijk ston­den grote delen van de pold­ers onder water.

De komst van de wind­molens in de eerste helft van de zeven­tiende eeuw betek­ende een grote ver­be­ter­ing. Niet alleen kon het water­peil in bed­wang gehouden wor­den, maar nu kon­den ook plassen drooggelegd wor­den om voor bebouwing te gebruiken.

Een van de weinige droog­mak­er­i­jen in de Zaanstreek is de Veen­polder in Assendelft. Deze polder werd, nadat er door veenaf­grav­ing een meer ontstond, rond de helft van de vorige eeuw droogge­malen door de groot­ste Zaanse wind­molen De Paarl, die in 1883 verbrandde.

Tegen het einde van de vorige eeuw kwam het stoomge­maal in opkomst. Meestal kwam de dis­cussie over het bouwen van een stoomge­maal los als de kosten van een grote onder­houds­beurt voor de wind­molen hoog waren of omdat een of meer molens door brand verni­etigd waren (vaak door de blik­sem). Dit lei­dde vee­lal tot heftige tafer­e­len bin­nen het polderbestuur. Opknap­pen van een molen was soms goed­koper. Ging men over tot de bouw van een stoomge­maal dan bleek dat de capaciteit na inge­bruik­name zoveel groter was gewor­den, dat men besloot molens buiten gebruik te stellen of af te breken.

Foto: De uit­laat naar de Zaan