Zaanse Hopjes
Herinneringen aan het Vissershop Zaanse Hopjes — door Jan Boonstra Deze serie is eerder verschenen op de pagina Eigenwijks Zaandam Zuid & Rosmolenwijk, van de hand van auteur Jan Boonstra.
Aflevering 1
19 februari 2002
In 1913 werd de woningbouwvereniging ZVH opgericht en in de periode 1914 – 1919 werd de wijk Vissershop gebouwd, de eerste arbeidersbuurt in de Zaanstreek. In de wijk zijn mensen opgegroeid en soms hun leven lang blijven wonen. Er is vreugde en verdriet geweest, altijd mèt elkaar. ‚t Hop was, en is, in feite een dorp, onderaan de Zuiddijk. Bijna negentig jaar staan de huizen daar nu.
Maar op 17 januari 1998 verscheen er een artikel in de krant met de kop:
“ZVH wil Vissershop flink aanpakken.”
Dat was de aanzet tot een periode met flinke emoties voor de huidige bewoners, veel ontwikkelingen… het begin van het einde. Inmiddels is met alle partijen overeengekomen dat de buurt wordt gesloopt en er ligt een nieuwbouwplan op tafel van Heren Vijf Architecten, met huur– en koopwoningen en een appartementencomplex aan de Zaan. Ruim vijftien jaar geleden is de buurt ook al eens ingrijpend gerenoveerd. Door de slechte fundering werd de buurt toen ook al ‚bedreigd’ met sloop, maar dat werd toen tegengehouden door de bewoners. De afgelopen jaren zijn de sloopplannen ook niet zonder slag of stoot erdoorheen gekomen. In januari 1999 vond er een, volgens de krant, ‚rumoerig verlopen’ bewonersavond plaats in de Paaskerk. In de periode daarna was er soms wantrouwen in ZVH. Monumentenzorg deed nog een (vergeefs) onderzoek naar evt. behoud voor het karakteristieke buurtje. Er vonden gesprekken plaats met bewoners. Een actieve bewonerscommissie werd ingesteld. En ZVH vestigde een kantoortje in één van de woningen; Esdoornlaan 2, waar Dick Menzel of een andere ZVH-medewerker iedere dinsdagochtend spreekuur houdt. Al met al kwamen ZVH en bewoners zodoende toch meer ‚tot elkaar’. Letterlijk dus ook wel…
In mei 2001 werd een boot afgemeerd aan de steiger bij de Notenlaan, waarop de eerste nieuwbouwplannen werden gepresenteerd aan de bewoners: • Vissershop tegen de vlakte voor nieuwbouw en • toekomst met nieuwbouw waren berichten die men toen in de krant kon lezen. De kogel was door de kerk! JAN
Zaanse Hopjes, aflevering 2
19 maart 2002
Op 19 februari jl. schreef ik het eerste stukje over het Vissershop. Nu dus het vervolg. Een jaar later kwam het zg. sociaal plan erdoor. De bewoners waren vanaf dat moment stadsvernieuwingsurgent bij het zoeken naar andere woonruimte en er werd een verhuiskostenvergoeding beschikbaar gesteld.
Ik, de schrijver van dit artikel, woon nu ruim tien jaar op ‚t Vissershop. Eigenlijk is dat dus maar een fractie van de bijna negentig jaar dat het buurtje nu bestaat. Toch ben ik mij, toen ik er in 1992 kwam wonen, heel snel thuis gaan voelen. Ondanks de kou in de winter, de warmte in de zomer, wat je in de slecht of niet geïsoleerde huizen natuurlijk heel bewust ondergaat, problemen met vocht, tocht, scheuren in de muren, gehorigheid enz. vond en vind ik mijn huis een fijn huis, een gezellig huis, een huis waarbij ik al gauw een ‚thuis’-gevoel kreeg.
Ik had sympathieke buren; een oudere buurvrouw, die de post voor me aannam die niet door de te kleine brievenbus kon als ik niet thuis was, een andere buur die voor de plantjes zorgde als ik eens een weekje naar mijn ‚geboorteland’ Limburg ging. Op straat werd je meestal wel gegroet. Op ‚t Hop zijn geen gebodsbordjes met ‚groeten’ noodzakelijk, zoals ze elders, ik meen in een gedeelte van Rotterdam, nodig achten, hoewel de beslotenheid van de wijk me toch ook al snel duidelijk werd.
Je kwam er bij sommigen niet zomaar ‚tussen’ en er was een sfeer van ‚doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. Ach… en zo hoort het toch ook eigenlijk!. Bij problemen kwam men wel voor elkaar op, kon je altijd op elkaar rekenen.
Van de vorige bewoners van mijn huis hoorde ik dat ‚er op ‚t Hop iedere week wel wat gebeurde’. Dat bleek ook wel. Dat varieerde van een weggelopen kat tot een dramatische woningbrand in de Plataanlaan of Esdoornlaan. Het was en is nog steeds een buurt in beweging, zogezegd. Wanneer ik nu tien jaar terug in de tijd zou worden gezet (kon dat maar…) en opnieuw voor de keuze zou worden gezet: of ik hier op ‚t Hop zou willen wonen, dan zou ik het direct opnieuw doen! Ik ben mij in de afgelopen tien jaar een Hopper gaan voelen. JAN
Zaanse Hopjes, aflevering 3
De laatste maanden zijn de ontwikkelingen in de wijk in een stroomversnelling gekomen. Vertrouwde buren, oudere bewoners gingen verhuizen en verspreidden zich over de stad.
Er kwamen steeds meer woningen leeg te staan en veel van die woningen worden tijdelijk door ZVH verhuurd aan ‚urgente gevallen’. Nu verlopen de tijdelijke contracten van deze mensen en dreigen ze zelfs op straat te worden gezet, wat natuurlijk heel schrijnend is.
Men wist wel waar men aan begon, zoals dat dan heet, maar ik vind toch ook dat iedereen in een welvarend en beschaafd land als Nederland toch zeker recht op een dak boven zijn/haar hoofd heeft. Dat moest ik toch even kwijt.
Maar ja… de bewoners met een ‚vast huurcontract’ hebben ook hun problemen. Het valt nog niet eens mee om ‚iets anders’ te vinden, wat naar je zin is, als je met zoveel plezier op ‚t Hop hebt gewoond. Bovendien zijn er veel meer woningzoekenden in Zaanstad en omstreken. Er is wel recht op terugkeer, voorrang voor de nieuwbouw, maar ‚wil ik dat wel?’… Soms zou ik gewoon willen blijven zitten waar ik zit en dat hele idee van ‚moeten verhuizen’, waar ik ook best wel tegenop zie, willen vergeten.
Maar ja… de buren om mij heen zijn inmiddels vertrokken. Ik woon in een rijtje met alleen maar lege huizen om me heen en aan de overkant, van het gedeelte waar ik zit, zijn alleen nog maar een paar huizen bewoond door ‚tijdelijke’ bewoners. Dat geeft toch ook een onbehaaglijk gevoel en is niet leuk. Onbehagelijk ook in de zin van kou. In de meeste Vissershophuizen staan nog gezellige gashaarden te snorren. Hier bestaat nog geen (of nauwelijks) CV. Maar in de huidige situatie, wanneer er een koude oostenwind staat, is je huis temidden van leegstand echt niet warm te krijgen. Het roept wel gevoelens van melancholie op wanneer de ramen boven dichtzitten met de prachtigst gevormde ijsbloemen.
Maar wat heet, voor de Hopper is dat verschijnsel van ijsbloemen natuurlijk geen melancholie of herinnering, maar iets wat iedere winter weer terugkomt. Hoeveel winters zullen we nog kunnen genieten van die ijsbloemen? JAN
Zaanse Hopjes, aflevering 4
In 2004 bestaat het Vissershop negentig jaar. Het zal dan zeker een ander Hop zijn dan nu. Het is zeker dat de sloop in twee fasen gaat plaatsvinden.
Met de zogenaamde eerste fase wil men dit voorjaar al beginnen. Dat is het gedeelte aan het water, bij de Notenlaan, achter de Lindenlaan. Dat wordt dan gesloopt en opnieuw opgebouwd.
De bewoners uit die eerste fase worden dan tijdelijk gehuisvest in de lege woningen van de tweede fase (Plataanlaan, Lindenlaan). Dan krijg ik dus weer buren, ‚oude vertrouwde’ buren van verderop, want iedereen kent iedereen op ‚t Hop. De tweede fase is in de zomer/najaar van 2004 aan de beurt. Daarna ontstaat er dus een volledig nieuw Vissershop.
De afgelopen weken liep ik een paar keer langs de Vijfhoek (letterlijk hier om de hoek). Ik schrok er van toen ik zag dat op een dag daar plotseling de bomen waren gekapt en er ging een week later een gevoel van onbehagen door me heen toen ik een groot hekwerk om de Vijfhoekflats zag staan. Daar neemt het begin van de sloop echt serieuze vormen aan. Dat gedeelte Vijfhoek is nu niet meer van de bewoners, maar van de slopers.
Dadelijk staat het Vissershop hetzelfde te wachten. Het kan niet anders meer. Daar is iedereen het nu wel over eens. Maar het geeft mij, als betrekkelijk ‚nieuwe’ Hopper, toch een naar gevoel dat ik dadelijk ‚mijn buurtje’ moet ‚loslaten’ en het aan de slopers moet ‚overgeven’. De ijsbloemen zullen verdorren. Hopelijk blijft in een nieuw Vissershop de sfeer van het oude behouden.
Was het in de winter stil en koud op ‚t Vissershop, veel bewoners zijn verhuisd en er staan heel wat huizen leeg in het karakteristieke en sfeervolle buurtje in Zaandam-Zuid, nu in het voorjaar is het juist erg onrustig en druk. In het begin van de zomer zal, dat is wel zeker, een begin worden gemaakt met de sloop van de woningen uit de eerste fase; dat is het gedeelte bij de Zaan (Notenlaan, Esdoornlaan, Berkenlaan).
Woningbouwvereniging ZVH knapte dit voorjaar de lege huizen op voor de tijdelijke bewoners. Daar wordt, uiteraard terecht, behoorlijk wat aandacht aan besteed. Wel is het een wat vreemde situatie om de hele winter tussen lege huizen in te hebben gewoond, je huis daardoor veel klammer en vochtiger te hebben zien worden en voor het dilemma te staan: „Moet ik nou zelf ook nog gaan witten en opknappen terwijl de buurt over een jaar helemaal tegen de vlakte gaat?” Terwijl de woningbouw in de huizen om je heen keihard werkt om die huizen wel op te knappen! JAN
Zaanse Hopjes, aflevering 5
Bewoners uit de zogenaamde eerste fase zijn druk in de weer met het bekijken van hun ‚tijdelijke huizen’ en ‚nieuwe woonomgeving, zij het dan in dezelfde wijk’, voorbereidingen treffen voor de verhuizing, de eerste verhuizingen van de eerste naar de tweede fase hebben al plaatsgevonden. Het is al ingrijpend om je huis uit te moeten, maar om in zo korte tijd ook nog tweemaal te moeten verhuizen is natuurlijk helemaal zwaar. Het is nog steeds een dubbel gevoel; aan de ene kant dat stukje weemoed om deze wijk te zien verdwijnen, aan de andere kant het vooruitzicht op nieuwe en comfortabeler woningen.
Dick Menzel, medewerker van ZVH die op dinsdagochtend altijd spreekuur hield in het kantoortje aan de Esdoornlaan, maar inmiddels op 28 maart afscheid heeft genomen van het Vissershop (dat ZVH-spreekuur op dinsdagochtend gaat overigens gewoon door), heeft in het voorjaar gesprekken gevoerd met alle 56 bewoners uit de eerste fase.
Bij die gesprekken zijn onder andere het opzeggen van de huurovereenkomst, recht van terugkeer en de wisselwoningen besproken. Ook is er op 12 maart nog een informatieavond geweest, waarbij de mensen uit de eerste fase in de gelegenheid werden gesteld om vragen te stellen.
Het moet gezegd worden, dat ZVH veel doet aan het geven van informatie en begeleiding, hoewel ik om me heen, van medebewoners, ook wel eens geluiden hoor dat er eigenlijk toch nog vaker nieuws en informatiebrieven rond zouden moeten worden gebracht, ook van de kant van de bewonerscommissie, die wel erg actief is en regelmatig vergadert. Overigens is het heel goed dat de bewonerscommissie alle ontwikkelingen heel kritisch blijft volgen en wel degelijk vragen durft te stellen omtrent alle rechten en plichten, de wisselwoningen, de situatie van de nieuwbouw, huurprijzen, de verhuiskostenvergoeding enzovoort.
In de Vijfhoek, de ‚buurtwijk’ van het Vissershop, wordt dit voorjaar volop gesloopt. Eind februari zijn bewoners daar in de gelegenheid gesteld afscheid te nemen van hun wijk met een avondwandeling, die werd bijgelicht door fakkels. Inmiddels zijn, op het moment dat ik dit schrijf, een paar flatgebouwen gesloopt. Het ziet er uit alsof er een verdwaalde bom terecht is gekomen. De sloopgeluiden klinken regelmatig door tot op ‚t Hop. Ik vind het vaak wat onheilspellend klinken. JAN